To περιστατικό σχολικού εκφοβισμού που ήρθε πρόσφατα στην επικαιρότητα, με τους εφήβους που τύλιξαν πετονιά γύρω από το λαιμό του 15χρονου συμμαθητή τους στο Αρσάκειο, μπορεί να απασχόλησε έντονα την ειδησεογραφία για τις αποτροπιαστικές λεπτομέρειες της πράξης των ανηλίκων αλλά δεν είναι, δυστυχώς, σπάνιο. Μάλιστα τον τελευταίο καιρό ίσως νιώθουμε, από τα γεγονότα με τα οποία βομβαρδιζόμαστε και μέσα από τα media και μέσα από συζητήσεις με άλλους γονείς, ότι έχουν αυξηθεί τα κρούσματα bullying, ειδικά ανάμεσα στους εφήβους. Τι συμβαίνει πραγματικά;
Σύμφωνα με το ελληνικό Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, καταρχήν, «η οριοθέτηση του σχολικού εκφοβισμού και της ενδοσχολικής βίας αποτελεί σημαντική πρόκληση, καθώς συμπεριλαμβάνονται πολλές μορφές και εκφάνσεις βίας, όπως σωματική, λεκτική, ψυχολογική, συναισθηματική, κοινωνική, ρατσιστική, σεξουαλική, διαδικτυακή».
Έχουν αυξηθεί τέτοια φαινόμενα;
«Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μιας έρευνας του Χαμόγελου του Παιδιού για το σχολικό έτος 2022-23 σε 2.293 παιδιά σε όλη την Ελλάδα, το 1/3 των παιδιών (32,4%) δηλώνουν πως έχουν δεχτεί σχολικό εκφοβισμό. Το ποσοστό συνάδει με το γενικό μέσο όρο σε άλλες χώρες» απαντά η ψυχολόγος Ιφιγένεια Σωτηροπούλου στο boommag.gr και προσθέτει: «Η πρώτη μεγάλη μελέτη για το σχολικό εκφοβισμό που είχε γίνει στη χώρα μας, το 2000 (Χουντουμάδη και συν), σε παιδιά 8-12 ετών στην περιοχή της Αθήνας, είχε δείξει ότι τον είχε υποστεί το 14,7% των μαθητών. Η νέα έρευνα, του Χαμόγελου του Παιδιού, δείχνει να έχει διπλασιαστεί, από το 2000, το ποσοστό σε μαθητές 8-12 ετών. Αλλά αυτό μπορεί να οφείλεται και σε άλλους παράγοντες, όπως το ότι μιλάμε περισσότερο για το bullying στα σχολεία, επομένως τα σύγχρονα παιδιά είναι καλύτερα ενημερωμένα. Επίσης, στις χώρες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), σύμφωνα με στοιχεία του, μεταξύ του 2015 και του 2018 καταγράφηκε αύξηση της τάξεως του 4% στα θύματα 10-15 ετών».
Παρόλο που δεδομένα όπως τα παραπάνω δείχνουν μια αυξητική τάση, η κ. Σωτηροπούλου επισημαίνει ότι τουλάχιστον μέχρι στιγμής, «για την Ελλάδα δεν έχουμε ασφαλή συγκρίσιμα δεδομένα για όλο τον πληθυσμό για να πούμε αν και πόσο έχει αυξηθεί το bullying». Και, σε κάθε περίπτωση, δεν έχουμε στοιχεία για το πώς εξελίχθηκε στην πανδημία, όταν λάμβανε χώρα κυρίως στο διαδίκτυο.
Το βέβαιο είναι ότι ειδικά στα δύο χρόνια της τηλεκπαίδευσης, η καθημερινή επαφή ακόμα και των μικρών μαθητών με τα ψηφιακά μέσα και τα social media τούς εξέθεσε περισσότερο στο διαδικτυακό εκφοβισμό, για τον οποίο τα πρώτα στοιχεία που μας έρχονται από το εξωτερικό δεν είναι ιδιαίτερα ευοίωνα.
Ενδεικτικά, σε μια έρευνα της εταιρείας Comparitech σε ΗΠΑ και Καναδά, το 60% των γονέων παιδιών 14-18 ετών ανέφερε ότι το παιδί τους δέχτηκε διαδικτυακό εκφοβισμό το 2019. Τα αντίστοιχα ποσοστά για μικρότερες ηλικίες επίσης δεν είναι ευκαταφρόνητα: ανέρχονται στο 47,7% για γονείς παιδιών 6-10 ετών και 56,4% για γονείς παιδιών 11-13 ετών
Ποιοι είναι οι παράγοντες του bullying;
Σύμφωνα με την κ. Σωτηροπούλου, μπορεί να παίζουν ρόλο παράγοντες όπως οι παρακάτω:
- Ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του παιδιού (για παράδειγμα, προκλητικότητα, εναντιωματικότητα, παρορμητικότητα, παθητικότητα).
- Οικογενειακά χαρακτηριστικά (π.χ. είναι πιο ευάλωτα τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα καταπιεστικό περιβάλλον).
- Χαρακτηριστικά του ευρύτερου περιβάλλοντος (ας πούμε, κατά πόσο το σχολικό πλαίσιο δείχνει ανοχή στη βία ή όχι).
- Κοινωνικά χαρακτηριστικά (όπως η έξαρση βίας σε περιόδους κρίσεων).
«Το βασικό είναι τα σχολεία να αποκτήσουν μια κουλτούρα μηδενικής ανοχής της βίας» επισημαίνει η ψυχολόγος. «Ακόμα και αν ένα παιδί έχει προκλητικές τάσεις και αντικοινωνικά χαρακτηριστικά που το καθιστούν πιο πιθανό κάποια στιγμή να μπει σε ρόλο θύτη, αυτή η τάση μπορεί να αναχαιτιστεί από ένα πολύ καλά ρυθμισμένο πλαίσιο, με σαφή διαχωρισμό ρόλων (μεταξύ ενηλίκων και παιδιών), ξεκάθαρους κανόνες και όρια (σχετικά με το τι κάνουμε με τις παραβατικές συμπεριφορές). Από την άλλη, αν ένα παιδί έρχεται στο σχολείο με παθητικότητα, χαμηλή αυτοεκτίμηση και ανεπαρκή εργαλεία αυτοπροστασίας, αν βρεθεί σε ένα περιβάλλον όπου νιώθει αποδεκτό, με χαρακτηριστικά που ευνοούν την ψυχική ανθεκτικότητά του, μπορεί να ενισχυθεί η αυτοπροστασία του και να μην μπει σε ρόλο θύματος».
Η προσωπική εκτίμηση της κ. Σωτηροπούλου είναι πάντως ότι τα τελευταία χρόνια η έξαρση της ενδοοικογενειακής βίας, ο εγκλεισμός και οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες επηρέασαν τους ανθρώπους με ψυχικές δυσκολίες. Επιπλέον, τα παιδιά αντιμετώπισαν πιο έντονα την απειλή του διαδικτυακού εκφοβισμού «χωρίς να υπάρχουν ακόμη το νομοθετικό πλαίσιο ή οι τεχνολογικές εφαρμογές που θα μπορούσαν να αποτρέπουν ή να προλαμβάνουν κακόβουλες δημοσιοποιήσεις (για παράδειγμα, προσωπικών δεδομένων και στιγμών)».
Τι θα συμβουλεύατε τους γονείς, ώστε τα παιδιά τους να μη βρεθούν στη θέση του θύματος ούτε του νταή;
«Να είναι ενήμεροι για τις παρέες των παιδιών και για τη δραστηριότητά τους στο Ίντερνετ. Να βρίσκονται σε σταθερή επικοινωνία με το σχολείο για θέματα συμπεριφοράς – εδώ να τονίσουμε ότι στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση τείνει να φθίνει η συμμετοχή των γονέων στα σχολικά δρώμενα. Να ενισχύσουν την κοινωνικοποίηση των παιδιών τους, και με παρέες εκτός σχολείου ειδικά αν εντός του πλαισίου του έχουν πέσει θύματα εκφοβισμού».
Και για την πρόληψη και για την αντιμετώπιση του bullying, σημαντικό ρόλο παίζουν και οι δάσκαλοι, διοργανώνοντας, για παράδειγμα, εκπαιδευτικές δραστηριότητες μέσα στην τάξη και παρατηρώντας προσεκτικά τον προαύλιο χώρο.
Τι κάνουμε αν υποψιαζόμαστε ότι το παιδί μας έχει εμπλακεί σε περιστατικό bullying;
Το συζητάμε με τους εκπαιδευτικούς και, αν χρειαστεί, απευθυνόμαστε σε κάποιον ειδικό. Μπορούμε, ακόμα, να επικοινωνήσουμε με την Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή SOS 1056, που λειτουργεί από το Χαμόγελο του Παιδιού 24 ώρες το 24ωρο, σε συνεργασία με εξειδικευμένους κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους.
«Όταν έρχεται ένα παιδί στο σπίτι με εκδορές, αυτό δείχνει ότι η κατάσταση έχει ήδη κλιμακωθεί» επισημαίνει η κ. Σωτηροπούλου. Συνιστά λοιπόν να δώσουμε προσοχή και σε λιγότερο ευδιάκριτα σημάδια, όπως η άρνησή του να πάει στο σχολείο, ακόμα και σε ευχάριστα γεγονότα για άλλους μαθητές, όπως μια σχολική εκδρομή.
Διαβάστε ακόμα: 9 αόρατα σημάδια ότι το παιδί μας πέφτει θύμα bullying
