Ποια είναι η πρώτη εικόνα που μας έρχεται στο μυαλό όταν σκεφτόμαστε τον σχολικό εκφοβισμό; Ένα παιδί, συνήθως μικρόσωμο, περικυκλωμένο από μια παρέα νταήδων που του φωνάζει, το βρίζει, του εκτοξεύει αντικείμενα. Στην πραγματικότητα όμως, μπορεί να πάρει πολλές ακόμα μορφές. Η πιο ύπουλη είναι το silent bullying – τόσο δυσδιάκριτο, που αφήνει το θύμα, ανεξαρτήτως ηλικίας, να αναρωτιέται τι ακριβώς του φταίει και δεν θέλει με τίποτα να ξαναπάει στο σχολείο.
Τι είναι το silent bullying
Στην πλατφόρμα εκλαϊκευμένης ψυχολογίας Psychology Today, ο Alan Goldman, Ph.D., το περιγράφει ως τις μη λεκτικές χειρονομίες και πράξεις που εκφράζουν υποτίμηση και απαξίωση. «Γιατί να χρησιμοποιήσεις λέξεις για να μειώσεις κάποιον, όταν μπορείς απλά να κουνήσεις το κεφάλι σου, να ανασηκώσεις τα φρύδια σου και να γυρίσεις τα μάτια σου προς τα πάνω;» γράφει. «Τα ειρωνικά χαμόγελα και τα συνοφρυωμένα βλέμματα είναι μη λεκτικά, θανατηφόρα εργαλεία». Αν είναι ακόμα και για εμάς τους ενήλικες δύσκολο όχι μόνο να διαχειριστούμε αλλά και να αναγνωρίσουμε τέτοιες τοξικές συμπεριφορές, πόσο μάλλον για τα παιδιά, κάθε ηλικίας.
Το silent bullying μπορεί να είναι τόσο διακριτικό, ειδικά στην εποχή των social media, ώστε να μην περιλαμβάνει καν εκφράσεις προσώπου και χειρονομίες, αλλά την περιθωριοποίηση ενός παιδιού. Ίσως, για παράδειγμα, στα διαλείμματα να μη μιλάει κανένας στο θύμα, να είναι το μοναδικό που δεν προσκαλείται στα πάρτι της τάξης του ή στα ομαδικά chat. Ο silent bully, σύμφωνα με τη σχολική ψυχολόγο Laura Perez, χρησιμοποιεί διάφορες μεθόδους για να ελέγχει και να χειραγωγεί τα άλλα παιδιά, όπως, διασπείροντας φήμες ή δημοσιοποιώντας στα social media προσωπικά στοιχεία του θύματος. «Το θύμα θέλει να είναι φίλος/η του νταή. Εκείνος το ξέρει και το χρησιμοποιεί σκόπιμα για να το πληγώσει». Ακόμα κι αν ένα τέτοιο περιστατικό πέσει στην αντίληψη των εκπαιδευτικών, θα είναι δύσκολο να το αποδείξουν. Ειδικά αν ο θύτης γίνεται και μαζί τους χειριστικός, δίνοντάς τους την εντύπωση του «καλού, πειθαρχημένου» παιδιού. Τα υπόλοιπα παιδιά της παρέας αισθάνονται ότι δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να ακολουθήσουν τον νταή-«αρχηγό». Έστω κι αν δεν συμφωνούν με κάποιες μεθόδους του, ξέρουν ότι αν δεν τον υπακούσουν, ειδικά αν προσπαθήσουν να αντιδράσουν και να υπερασπιστούν το θύμα, θα γίνουν αντικείμενα χλεύης, σχολιασμού, περιθωριοποίησης. Θα βρεθούν και τα ίδια στη θέση του θύματος.
Ο πιο αδύναμος κρίκος, και σε αυτήν τη μορφή bullying, είναι τα παιδιά που είναι λιγότερο πιθανό να καταγγείλουν τη συμπεριφορά ή να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Ωστόσο, οι συνέπειες του silent bullying μπορεί να είναι εξίσου σοβαρές με εκείνες οποιουδήποτε εκφοβισμού, από χαμηλή αυτοεκτίμηση και μειωμένες ακαδημαϊκές επιδόσεις μέχρι ακραίες σκέψεις.
Πώς θα καταλάβουμε ότι το παιδί μας είναι θύμα;
Το silent bullying έχει κοινά συμπτώματα με κάθε μορφή σχολικού εκφοβισμού. Το θύμα μπορεί, λόγου χάρη, να παρουσιάσει τάσεις απομόνωσης, ευερεθιστότητα, προσκόλληση στο κινητό του, απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που απολάμβανε στο παρελθόν, διαταραχές στον ύπνο ή τη διατροφή του. Αν έχουμε οποιαδήποτε υποψία ότι το παιδί μας αντιμετωπίζει προβλήματα στο σχολικό περιβάλλον αλλά αρνείται να μας μιλήσει, το συζητάμε με τους εκπαιδευτικούς του. Δυστυχώς, ειδικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση όπου υπάρχει διαρκής εναλλαγή καθηγητών στη διάρκεια μιας σχολικής ημέρας και τεράστιος όγκος διδακτέας ύλης, τέτοια περιστατικά μπορεί να περάσουν απαρατήρητα. Αν δεν μας διαφωτίσει η επικοινωνία μας με τους δασκάλους του αλλά συνεχίζουμε να έχουμε υποψίες ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά, μια σχολική γιορτή είναι καλή ευκαιρία για να παρατηρήσουμε την αλληλεπίδραση του παιδιού μας με τους συμμαθητές του. Χαρακτηριστικά, ένας γονιός, σε ανώνυμη επιστολή του σε εφημερίδα του Νιου Τζέρσεϊ, μοιράστηκε το παρακάτω γεγονός silent bullying: «Παρακολουθώντας τη συμπεριφορά της κόρης μου σε ένα σχολικό μπάρμπεκιου, είδα ότι δεν έκανε παρέα με κανέναν, ότι κανένας συμμαθητής της δεν την πλησίαζε να της μιλήσει».
Πώς θα θωρακίσουμε το παιδί μας;
Η Jennifer Bradof, κοινωνική λειτουργός και θεραπεύτρια οικογένειας και παιδιού, και η Laura Perez δίνουν τις παρακάτω συμβουλές:
- Προσπαθούμε να χτίσουμε διαύλους επικοινωνίας. Αντικαθιστούμε τον χρόνο που περνάμε οικογενειακώς μπροστά στις οθόνες με περισσότερες ευκαιρίες για ουσιαστικές συζητήσεις, ακόμα κι αν έχουμε να κάνουμε με εσωστρεφείς εφήβους – ή μάλλον ειδικά τότε: από ένα road trip μέχρι ένα επιτραπέζιο που ευνοεί τις εξομολογήσεις με αφετηρία το παιχνίδι.
- Δίνουμε έμφαση στην καλλιέργεια των κοινωνικών δεξιοτήτων του και στην ικανότητα να υπερασπίζεται τον εαυτό του.
- Δεν περιμένουμε να παρατηρήσουμε ύποπτα σημάδια στη συμπεριφορά του για να του μιλήσουμε για το bullying. Από πολύ μικρή ηλικία του εξηγούμε τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός και πώς να τον διαχειριστεί είτε γίνει θύμα, είτε θύτης, είτε παρατηρητής του, με τη βοήθεια ταινιών, βιβλίων και, αν χρειαστεί, σε συνεργασία με ειδικούς. Του διδάσκουμε την αποδοχή όλων των παιδιών.
Πιο ευάλωτα στο bullying είναι τα παιδιά που ξεχωρίζουν με οποιονδήποτε τρόπο στην τάξη – για παράδειγμα, για το χρώμα της επιδερμίδας, την ταυτότητα φύλου, τον σωματότυπο, μια αναπηρία, ή ακόμα και για την κοινωνικοοικονομική κατάστασή τους. Ποτέ δεν είναι υπερβολικά νωρίς να αρχίσουμε να συζητάμε με το δικό μας για τη σημασία της συμπερίληψης και του αγκαλιάσματος κάθε «διαφορετικότητας». Αν το «διαφορετικό» παιδί είναι το δικό μας, η επαφή του με άλλα παιδιά της κοινότητάς του, με τα οποία μπορεί να μοιράζεται κοινά ενδιαφέροντα ή άλλα χαρακτηριστικά, θα το βοηθήσει να νιώσει λιγότερο μόνο και να καλλιεργήσει την αυτοπεποίθησή του. Πάνω απ’ όλα όμως, θα το βοηθήσει η δική μας αγάπη και άνευ όρων αποδοχή. Γινόμαστε εμείς το πιο δυνατό πρότυπο. Συχνά το bullying ξεκινάει μέσα από το σπίτι του παιδιού. Για παράδειγμα, αν βλέπει τους γονείς του να συμπεριφέρονται υποτιμητικά, είτε στον υπάλληλο ενός καταστήματος είτε σε άλλους οδηγούς στον δρόμο, είναι πιθανότερο να μεταφέρει αυτήν τη συμπεριφορά στο σχολείο. Πριν από οτιδήποτε άλλο λοιπόν, κάνουμε μια καλή αυτοκριτική.
Το μεγάλο ερώτημα: Να αλλάξει σχολείο σε περίπτωση bullying ή όχι;
Δεν υπάρχει εύκολη απάντηση σε αυτή την ερώτηση, ακόμα και στις σοβαρές περιπτώσεις όπου μια θετική απάντηση ακούγεται σαν την ιδανική λύση. Ας σκεφτούμε όμως, προτού αποφασίσουμε, ότι, με την αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, οι βαθύτερες αιτίες που έκαναν ένα παιδί εξαρχής ευάλωτο στο bullying μπορεί να παραμείνουν και πως υπάρχει πάντα η πιθανότητα να συναντήσει νέους νταήδες στο καινούριο σχολείο του – ενώ θα έχει ταυτόχρονα να αντιμετωπίσει και την πρόκληση της προσαρμογής από το μηδέν.
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο 17ο τεύχος του BOOM που μόλις κυκλοφόρησε και μπορείτε να διαβάστε online πατώντας στο εξώφυλλο!
