Αυτή είναι η πιο αισιόδοξη, η πιο ουσιαστική, η πιο χαρούμενη συνέντευξη που έχω κάνει ποτέ. Η Δόμνα Μιχαηλίδου, Υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων αρμόδια για θέματα Πρόνοιας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, είναι για εμένα η απόλυτη γυναίκα-έμπνευση. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο κατάφερε να εξυγιάνει το σύστημα υιοθεσιών και αναδοχών και να χαρίσει μια ζεστή αγκαλιά σε εκατοντάδες παιδιά που ζούσαν σε δομές. Κρατήστε αυτή την κουβέντα πριν διαβάσετε τη συνέντευξή της: «Μια μαμά, για να μου περιγράψει πόσο χαρούμενο ήταν το παιδί που υιοθέτησε, μου έλεγε πως την ακολουθεί παντού! Ακόμα και στην τουαλέτα. Μια άλλη μαμά, διερμηνέας κωφών, υιοθέτησε ένα παιδάκι με προβλήματα ακοής. Σκεφτείτε το μέλλον τώρα του παιδιού…». Θέλετε κι άλλα επιχειρήματα για να μπείτε αυτή τη στιγμή στο anynet.gr και να προσφέρετε σε ένα παιδί το απόλυτο δώρο ζωής;
Κυρία Μιχαηλίδου, θα ξεκινήσω λέγοντας ίσως το πιο σημαντικό. Το καθεστώς δεκαετιών πως η υιοθεσία είναι μια χρονοβόρα και πολύ δύσκολη νομική πράξη έχει ανατραπεί;
Σας λέω με απόλυτη βεβαιότητα ότι έχει ανατραπεί. Το νέο Εθνικό Σύστημα Αναδοχών και Υιοθεσιών είναι ένα απλό, εύχρηστο, οριζόντιο, δίκαιο και απολύτως διαφανές σύστημα. Δεν διαλέγει τους υποψήφιους γονείς ανάλογα με τις οικονομικές τους δυνατότητες, το φύλο τους και τις προτιμήσεις τους, δεν έχει «προσωπικές συμπάθειες». Έως το καλοκαίρι –οπότε και ξεκίνησε η λειτουργία του νέου συστήματος υιοθεσίας και αναδοχής μέσω της πλατφόρμας www.anynet.gr–, οι πολίτες που είχαν την επιθυμία να αναλάβουν τη φροντίδα ενός παιδιού είχαν να αντιμετωπίσουν μακροχρόνιες γραφειοκρατικές διαδικασίες. Τις περισσότερες φορές όλα αυτά δεν οδηγούσαν σε κάποιο αποτέλεσμα και η αναμονή ξεπερνούσε ακόμα και τα πέντε χρόνια. Κάθε υποψήφιος κατέληγε να κάνει δεκάδες αιτήσεις, σε κάθε δομή ξεχωριστά, προκειμένου να αυξήσει τις πιθανότητες να γίνει γονιός. Αυτή η διαδικασία απαιτούσε χρόνο, υπομονή, ψυχική και σωματική αντοχή.
Τι έχει αλλάξει και πώς τα καταφέρατε;
Τον Δεκέμβριο του 2019 αποφασίσαμε ότι, για να πετύχουμε την αποϊδρυματοποίηση των δομών προστασίας παιδιών, χρειαζόμαστε ένα όραμα: «Μια Οικογένεια για Κάθε Παιδί». Από τότε κι έπειτα, το όραμα μεταφράστηκε στον στόχο της οργάνωσης και λειτουργίας ενός σύγχρονου και διαφανούς συστήματος αναδοχών και υιοθεσιών. Χρειάστηκε εντατική δουλειά και απόλυτος συντονισμός των υπηρεσιών μας με τις Περιφέρειες και τους 13 εποπτευόμενους κοινωνικούς φορείς του Υπουργείου για να γίνουν οι αλλαγές που απαιτούνταν.
Τι κάναμε;
- 1. Για πρώτη φορά, μέσα στον Ιανουάριο του 2020, καταγράψαμε όλα τα παιδιά που φιλοξενούνταν στις 82 δομές παιδικής προστασίας σε όλη την Ελλάδα (δημόσιες, ιδιωτικές και εκκλησιαστικές) – μιας και η μόνη καταγραφή που είχε το κράτος μας μέχρι τον Ιούλιο του 2019 αφορούσε μονάχα 2 δομές.
- 2. Παρά την πανδημία, ξεπαγώσαμε την εκπαιδευτική διαδικασία των υποψηφίων γονέων. Μια διαδικασία που από τη μία προβλεπόταν από το 2018 ως απαραίτητη προϋπόθεση για το συνταίριασμα παιδιών και υποψηφίων γονέων και από την άλλη δεν είχε οργανωθεί ποτέ. Για πρώτη φορά, η Ελλάδα έχει ένα μεγάλο σώμα πιστοποιημένων κρατικών λειτουργών που μπορούν και εκπαιδεύουν τους υποψήφιους γονείς για έναν τόσο σημαντικό αλλά και δύσκολο ρόλο. Για πρώτη φορά, διεξάγονται πλέον δίμηνα εκπαιδευτικά προγράμματα των υποψηφίων αναδόχων ή θετών γονέων με συνέπεια και περιοδικότητα, επιτρέποντας τόσο νέες αιτήσεις όσο και την επεξεργασία εκατοντάδων αιτήσεων που είχαν «παγώσει» από το 2018.
- 3. Δημιουργήσαμε μία μεγάλη «δεξαμενή» ειδικών, ώστε να προχωρήσει με ταχύτητα η κοινωνική έρευνα για την καταλληλότητα των υποψηφίων γονέων. Πώς το καταφέραμε; Προσλάβαμε εκτάκτως κοινωνικούς λειτουργούς στις δομές μας συγκεκριμένα για κοινωνικές έρευνες υιοθεσιών/αναδοχών, οργανώσαμε πρόγραμμα επιμόρφωσης ιδιωτών κοινωνικών λειτουργών ώστε να εντάξουμε στο δυναμικό μας συμπληρωματικά και ειδικούς του ιδιωτικού τομέα, κάναμε συνέργειες με ιδιώτες που μας έκαναν δωρεές υπηρεσιών. Για να γίνει κατανοητό πόσο σημαντικό ήταν να συμβεί αυτό θα σας φέρω ένα παράδειγμα. Όταν ένα ζευγάρι από την Κρήτη ήθελε να υιοθετήσει, ήταν υποχρεωμένο να παρατήσει τη ζωή του στο νησί και να έρθει στην Αθήνα για να του γίνει η απαραίτητη εξάμηνη κοινωνική έρευνα. Όλοι καταλαβαίνουμε ότι δεν είναι καθόλου εύκολο να αφήσει κάποιος το σπίτι του, τη δουλειά του, τη ζωή του για μήνες ολόκληρους! Σήμερα, υπάρχουν αρκετοί κοινωνικοί λειτουργοί ώστε να μη χρειαστεί να τα κάνει όλα αυτά ο υποψήφιος γονέας. Επίσης, μειώσαμε δραστικά τον χρόνο αναμονής για την έκδοση των πιστοποιητικών υγείας των υποψήφιων γονέων επιτρέποντας και στις δημόσιες δομές Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας να εκδώσουν τέτοια πιστοποιητικά. Η αναμονή, από τους έως και έξι μήνες, θα είναι πια μια εβδομάδα.
Aναδοχή και υιοθεσία. Δύο διαφορετικές πράξεις με έναν κοινό στόχο. Θα μας εξηγήσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές;
Στην Ελλάδα, οι αναδοχές θεωρούνται ένα στάδιο πριν από την υιοθεσία ενός παιδιού. Δεν είναι όμως έτσι. Ή, πιο σωστά, δεν είναι πάντα έτσι. Η αναδοχή είναι θεσμός αποκατάστασης των παιδιών, έως ότου οριστικά εκτιμηθεί από τις αρμόδιες κοινωνικές υπηρεσίες ότι μπορούν να ζήσουν με τη βιολογική τους οικογένεια. Υπάρχουν περιπτώσεις που οι γονείς μπορεί να είναι σε κάποιο σωφρονιστικό ίδρυμα, να μην έχουν πόρους να μεγαλώσουν τα παιδιά τους ή να αδυνατούν να τα αναθρέψουν λόγω εξαρτήσεων και προβλημάτων υγείας. Άρα, μια ανάδοχη οικογένεια παρέχει προσωρινά τη φροντίδα της σε παιδιά που για νομικούς λόγους δεν μπορούν να υιοθετηθούν. Κάποιες φορές η αναδοχή μπορεί να καταλήξει σε υιοθεσία αλλά αυτό δεν μπορεί να είναι γνωστό εκ των προτέρων. Είναι σημαντικό να μη μεγαλώνουν αυτά τα παιδιά μέσα σε δομές. Ακόμα και η καλύτερη δομή, δεν είναι σπίτι, δεν είναι οικογένεια. Η αναδοχή είναι μια πράξη γενναιοδωρίας αλλά και ευθύνης. Στοχεύει να προσφέρει στα βρέφη, στα μικρά παιδιά, ακόμη και στους εφήβους, στοργή, τρυφερότητα, ασφάλεια, οικογενειακή θαλπωρή, ερεθίσματα και αποκλειστική φροντίδα. Οικογένειες με παιδιά που είναι φοιτητές και τα δωμάτιά τους παραμένουν άδεια, άτομα που ως νέα επένδυσαν περισσότερο στην καριέρα τους και τώρα θέλουν να δώσουν στοργή και αγάπη σε ένα παιδί μπορούν να γίνουν ιδανικοί ανάδοχοι. Οι περισσότεροι υποψήφιοι ανάδοχοι φοβούνται τον αποχωρισμό. Ανησυχούν ότι θα αγαπήσουν τόσο το παιδί, που ο αποχωρισμός, όταν και αν γυρίσει στην οικογένειά του, θα είναι εξαιρετικά δύσκολος. Στις περιπτώσεις που εγώ γνωρίζω, δεν υπάρχει ουσιαστικός αποχωρισμός. Ο ανάδοχος παραμένει στη ζωή του παιδιού με πολλούς τρόπους. Ως ο αγαπημένος νονός, θείος, κάπως σαν δεύτερος γονιός. Η σχέση, η επαφή δεν σταματά, δεν τελειώνει. Στόχος μας είναι το 2021 να δοθεί προτεραιότητα στον θεσμό της αναδοχής. Σε αντίθεση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ο θεσμός της αναδοχής στην Ελλάδα δεν είναι γνωστός στους περισσότερους. Οι αιτήσεις για αναδοχή παιδιών είναι εξαιρετικά λίγες. Πιστεύω ότι, αν οι συμπολίτες μας αντιληφθούν το μεγαλείο αυτής της πράξης αλλά και τα οφέλη που θα έχουν από τη χαρά και την αγάπη που θα αποκομίσουν, θα σπεύσουν να γίνουν ανάδοχοι. Πρόκειται για μια ανιδιοτελή, για μια γενναία πράξη αγάπης και προσφοράς που πρέπει όλοι μας να επανεξετάσουμε.
Ποιοι έχουν δικαίωμα να υιοθετήσουν, με απλά λόγια; Ποιες μορφές οικογένειας μπορούν να υιοθετήσουν ένα παιδάκι; Μπορεί άραγε κάποιος μόνος του, χωρίς σύντροφο, να υιοθετήσει ένα παιδί;
Δικαίωμα στην υιοθεσία έχουν όλοι οι πολίτες που ζουν μόνιμα και νόμιμα στην Ελλάδα, ως ζευγάρι αν είναι παντρεμένοι ή ως μονογονείς αν δεν υπάρχει σχέση γάμου. Η διαδικασία τόσο για το ζευγάρι όσο και για τον έναν γονέα είναι ακριβώς ίδια. Φυσικά δεν υπάρχουν διακρίσεις που να αφορούν στο φύλο, στο θρήσκευμα, στην οικονομική ευχέρεια κλπ. Στο νέο Εθνικό Σύστημα Αναδοχών και Υιοθεσιών είμαστε όλοι ίσοι. Παρατηρήσαμε ότι στο παρελθόν, όταν κάθε δομή αποφάσιζε σε ποιον θα «δώσει» κάθε παιδί, υπήρχαν διαχωρισμοί και προτιμήσεις άδικες, παράλογες αλλά και παράνομες. Η ευμάρεια, η κοινωνική θέση αλλά και οι προσωπικές γνωριμίες μπορεί να έπαιζαν τον ρόλο τους. Όλα αυτά έχουν πλέον τελειώσει. Το σύστημα είναι ψηφιακό, δίκαιο και απολύτως διαφανές.
Αν μπροστά σας είχατε ένα ζευγάρι που δεν μπορεί να κάνει παιδιά, ποια θα ήταν τα πρώτα λόγια που θα του λέγατε;
Είναι ένα εξαιρετικά ευαίσθητο θέμα. Θα μου επιτρέψετε να πω ότι η υιοθεσία κι ακόμα περισσότερο η αναδοχή δεν αφορούν μόνο ζευγάρια που δεν μπορούν να αποκτήσουν βιολογικά παιδιά. Θα θύμιζα λοιπόν στον καθέναν από εμάς ότι γονιός δεν είναι μόνο αυτός που φέρνει στον κόσμο ένα παιδί αλλά κι αυτός που το αναθρέφει. Θα έλεγα ότι υπάρχουν παιδιά 5, 6, 7 ακόμα και 10 ή 12 ετών που δεν είχαν την τύχη να μεγαλώσουν σε μία οικογένεια, που δεν έχουν νιώσει τη φροντίδα και την αποκλειστική αγάπη ενός γονιού. Αυτά τα παιδιά λαχταρούν μια στοργική αγκαλιά, είναι έτοιμα να ανταποδώσουν δίνοντας όλη την αγάπη τους και πρέπει να βρουν τώρα μια οικογένεια – πριν περάσουν όλα τους τα παιδικά και εφηβικά χρόνια σε μια δομή.
Πώς λειτουργεί η πλατφόρμα για τις υιοθεσίες;
Ο υποψήφιος γονιός μπαίνει στην ηλεκτρονική πλατφόρμα anynet.gr και καταθέτει την αίτησή του. Υποβάλλει ηλεκτρονικά τα πιστοποιητικά που απαιτούνται και αφού εγκριθεί η αίτησή του ως προς την πληρότητά της, ξεκινάει η διαδικασία της κοινωνικής έρευνας. Πιστοποιημένος κοινωνικός λειτουργός αναλαμβάνει να γνωρίσει την οικογένεια. Η κοινωνική έρευνα διαρκεί έως τρεις μήνες για τις αναδοχές και έως έξι μήνες για τις υιοθεσίες. Στη συνέχεια, εφόσον ο κοινωνικός λειτουργός δώσει θετική γνωμάτευση, οι υποψήφιοι γονείς παρακολουθούν ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα διάρκειας περίπου 2 μηνών. Μόλις ολοκληρωθεί το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ξεκινά αυτοματοποιημένα από το ηλεκτρονικό σύστημα αλλά και μέσα από τη συνεργασία δύο κοινωνικών λειτουργών (των υποψηφίων και του παιδιού) η διαδικασία συνταιριάσματος, σύνδεσης δηλαδή με ένα παιδί. Το σύστημα, τηρώντας σειρά προτεραιότητας, ταιριάζει το παιδί με την κατάλληλη γι’ αυτό οικογένεια λαμβάνοντας υπόψη του τα στοιχεία που έχουν περαστεί στο σύστημα. Δηλαδή, τις επιθυμίες του παιδιού αλλά και τις προτιμήσεις των υποψήφιων γονέων σχετικά με την ηλικία του παιδιού, την εθνικότητά του, αν θα έχει ή όχι αδέρφια, την υγεία του κλπ.
Πόσα παιδάκια βρίσκονται αυτήν τη στιγμή σε ιδρύματα και πώς έχουν φτάσει εκεί; Ποιος κρίνει αν οι γονείς που επιλέχθηκαν από το σύστημα είναι κατάλληλοι για το εκάστοτε παιδί;
Είναι συνήθως παιδιά ορφανά, παραμελημένα, κακοποιημένα, από γονείς που αντιμετώπιζαν εξαρτήσεις, ψυχικές ασθένειες ή είχαν παραβατική συμπεριφορά. Από τον Ιούλιο μέχρι τις 15 Ιανουαρίου συνολικά έχουν συνταιριαστεί περίπου 600 παιδιά. Τα 500 έχουν πάει ήδη στις θετές ή ανάδοχες οικογένειές τους ενώ για περίπου 100 από αυτά τα παιδιά τα συνταιριάσματα είναι υπό εξέλιξη. Τι σημαίνει αυτό; Ότι, αφού κρίνουν οι κοινωνικοί λειτουργοί, του παιδιού από τη μία πλευρά και του υποψήφιου γονέα από την άλλη, ότι η σύνδεση είναι επιτυχημένη, γνωρίζουν το παιδί με τον γονέα. Ακολουθούν συναντήσεις ώστε να βεβαιωθούν και οι μεν και οι δε ότι το συνταίριασμα είναι ιδανικό και να προχωρήσουν οι διαδικασίες της υιοθεσίας ή της αναδοχής.
Για το τυπικό και για να δούμε αν τελικά είναι η αναδοχή μια εύκολη διαδικασία, πόσα και ποια δικαιολογητικά πρέπει να καταθέσουν οι ανάδοχοι γονείς;
Οι διαδικασίες έχουν απλοποιηθεί εξαιρετικά. Εκτός από το αυστηρό χρονοδιάγραμμα που προβλέπει έως τρεις μήνες κοινωνική έρευνα και έως 2 μήνες εκπαιδευτικά μαθήματα, φροντίσαμε να απλοποιηθεί και η χρονοβόρα διαδικασία έκδοσης πιστοποιητικών υγείας. Με διάταξη που νομοθετήσαμε παρέχεται πλέον η δυνατότητα και σε δομές πρωτοβάθμιας υγείας, ΤΟΜΥ, Κέντρα Υγείας και σε Κέντρα Ψυχικής Υγείας να εκδίδουν πιστοποιητικά ψυχικής υγείας σε όσους ενδιαφέρονται να γίνουν θετοί ή ανάδοχοι γονείς. Μέχρι σήμερα τα εξέδιδαν μόνο δευτεροβάθμιες μονάδες υγείας και ειδικά τώρα στην πανδημία, λόγω φόρτου εργασιών των νοσοκομείων μας, αυτά έκαναν μέχρι και έξι μήνες να εκδοθούν.
Υπάρχουν ηλικιακοί περιορισμοί στις πράξεις αναδοχής και υιοθεσίας;
Υπάρχουν. Ο μικρότερος σε ηλικία γονέας, σε περίπτωση που πρόκειται για ζευγάρι, πρέπει να είναι 30 ετών ενώ δεν μπορείς να υιοθετήσεις αν είσαι πάνω από 60 ετών. Η διαφορά που πρέπει να έχει ο γονέας με το παιδί πρέπει να είναι έως 50 χρόνια. Δηλαδή, ένας υποψήφιος γονέας 60 ετών μπορεί να υιοθετήσει ένα παιδί δέκα ετών και πάνω. Αυτή τη στιγμή μελετούμε το ενδεχόμενο διεύρυνσης των ηλικιακών ορίων για την αναδοχή, δημιουργώντας έτσι ένα ακόμη κίνητρο για την ενίσχυση του θεσμού.
Ας μιλήσουμε όμως ρεαλιστικά. Μια οικογένεια που θέλει να υιοθετήσει ένα παιδάκι και πληροί όλα τα κριτήρια σε πόσο καιρό θα έχει την ευτυχία να προσφέρει στο παιδί αυτό το σπιτικό και την αγκαλιά της;
Οι προδιαγραφές είναι ίδιες για όλες τις αιτήσεις και οι χρόνοι είναι αυτοί που προαναφέραμε: κάθε αίτημα αναδοχής που έχει εγκριθεί μπαίνει στη σύνδεση μέσα σε 6-7 μήνες και κάθε αίτημα υιοθεσίας το αργότερο σε 10 μήνες. Τώρα, η ταχύτητα με την οποία θα γίνει η σύνδεση για κάθε υποψήφιο γονέα εξαρτάται από συγκεκριμένους παράγοντες. Ο πρώτος είναι πόσες αιτήσεις εκκρεμούν πριν από τη δική του. Να επισημάνω ότι, εξαιτίας των καθυστερήσεων του προηγούμενου συστήματος, είχαν συσσωρευτεί αιτήσεις από το 2016. Από τον Ιούλιο μέχρι σήμερα, το σύστημα έχει προχωρήσει με τις αιτήσεις για τις χρονιές από το 2016 έως και το 2018 και τώρα προχωράνε οι αιτήσεις του 2019. Ο δεύτερος παράγοντας που καθορίζει με πόση ταχύτητα θα διασυνδεθεί ένας υποψήφιος με ένα παιδί έχει να κάνει με τις απαιτήσεις του. Αν επιθυμεί, για παράδειγμα, ένα παιδί απολύτως υγιές, έως δύο ετών, θα χρειαστεί να περιμένει αρκετά, μιας και, ευτυχώς, στις δομές υπάρχουν ελάχιστα βρέφη. Αν όμως, για παράδειγμα, ένας υποψήφιος γονιός θέλει να συνδεθεί με ένα παιδί που να είναι έως 10 χρονών, δεν εξετάζει την εθνότητά του και μπορεί να δεχτεί και τα αδέρφια του σε περίπτωση που υπάρχουν, είναι σίγουρο ότι θα έχει τη χαρά να αγκαλιάσει ένα παιδί έτοιμο να αγαπηθεί και να αγαπήσει πολύ γρήγορα.
Μπορεί μια οικογένεια να υιοθετήσει ένα παιδί ενώ έχει ήδη παιδιά;
Βεβαίως, και μάλιστα πρόσφατα φροντίσαμε να λύσουμε μία ακόμη δυσλειτουργία του συστήματος. Καταργήσαμε το κριτήριο για την ψυχική και σωματική υγεία των «συνοικούντων», του άμεσου δηλαδή οικογενειακού περιβάλλοντος, που έως τώρα εμπόδιζε μια οικογένεια που είχε, για παράδειγμα, ένα παιδί με κινητική αναπηρία να υιοθετήσει ή να γίνει ανάδοχη. Βοηθάμε έτσι και τις οικογένειες να δώσουν παραπάνω αγάπη αλλά και τα παιδιά να βρουν την οικογένεια που τους αξίζει.
Ποια είναι η πιο όμορφη κουβέντα που έχετε ακούσει από έναν γονιό που προχώρησε σε υιοθεσία ή αναδοχή;
Είναι τόσα πολλά! Συχνά μου στέλνουν μηνύματα στο messenger για να με ευχαριστήσουν γιατί μετά από τόσα χρόνια αναμονής έγιναν επιτέλους γονείς. Είναι τόσο συγκινητικό που μέσα από τις λίγες λέξεις που μου γράφουν μπορώ να μοιραστώ τη χαρά τους. Πρόσφατα μία κυρία μου έλεγε ότι το παιδάκι που μόλις είχε υιοθετήσει ήταν τόσο χαρούμενο που επιτέλους είχε μία μητέρα, που δεν την άφηνε λεπτό από τα μάτια του. Μου έλεγε, με τόση ευτυχία, ότι ακόμα και στην τουαλέτα την ακολουθεί! Είναι παντού μαζί της. Θέλω να μοιραστώ μαζί σας και μία ακόμη περίπτωση, πολύ πρόσφατη. Μια γυναίκα, διερμηνέας κωφών, έγινε ανάδοχη μητέρα σε ένα παιδάκι με προβλήματα ακοής. Σκεφτείτε το μέλλον τώρα του παιδιού…
Διαβάστε αυτό και πολλά ακόμα άρθρα στο νέο τεύχος του BOOM που μπορείτε να διαβάσετε και online πατώντας επάνω στο εξώφυλλο
