Η συλλογή και φύλαξη ομφαλοπλακουντιακού αίματος και τμήματος του ομφαλίου λώρου κατά τον τοκετό είναι μια διαδικασία απλή και χωρίς καμία επίπτωση ή επίδραση στη μητέρα και στο νεογνό. Αντίθετα, μελλοντικά, μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη και ίσως σωτήρια!
Από τη μαιευτήρα-χειρουργό γυναικολόγο Μαριλία Νικολαΐδου, MD, MSc
Τι είναι όμως τα βλαστοκύτταρα;
Τα βλαστοκύτταρα είναι τα αρχέγονα, αδιαφοροποίητα κύτταρα του οργανισμού μας και έχουν την ικανότητα να εξελιχθούν σε διαφόρων τύπων ώριμα κύτταρα. Στους ενήλικες, στον μυελό των οστών υπάρχουν βλαστοκύτταρα (αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα), από τα οποία δημιουργούνται όλα τα κύτταρα του αίματος, δηλαδή τα ερυθρά και λευκά αιμοσφαίρια καθώς και τα αιμοπετάλια. Υπάρχουν επίσης και τα αρχέγονα μεσεγχυματικά κύτταρα, τα οποία μπορούν να διαφοροποιηθούν προς διάφορα είδη κυττάρων, όπως χονδροκύτταρα, μυοκύτταρα, αστροκύτταρα κλπ. Η συλλογή και απομόνωσή τους στον ενήλικο οργανισμό, ωστόσο, είναι δύσκολη.
Το ομφαλοπλακουντιακό αίμα (δηλαδή το αίμα που παραμένει στον ομφάλιο λώρο μετά τον τοκετό) περιέχει μεγάλες ποσότητες αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων και μικρότερη ποσότητα αρχέγονων μεσεγχυματικών κυττάρων. Βέβαια, μεγάλος αριθμός αρχέγονων μεσεγχυματικών κυττάρων υπάρχει μέσα στον ομφάλιο λώρο και πιο συγκεκριμένα στην ουσία του Wharton (Wharton’s jelly).
Συλλέγοντας λοιπόν και καταψύχοντας το ομφαλοπλακουντιακό αίμα και τον ομφάλιο λώρο κατά τον τοκετό, διατηρούμε μεγάλο αριθμό αρχέγονων αιμοποιητικών και μεσεγχυματικών κυττάρων του μωρού μας για πιθανή μελλοντική χρήση.
Ποια είναι η χρησιμότητα της φύλαξης των βλαστοκυττάρων;
Τα βλαστοκύτταρα από συλλογή ομφαλοπλακουντιακού αίματος ήδη χρησιμοποιούνται σε μεταμοσχεύσεις μυελού των οστών, σε ασθενείς με αιματολογικές κακοήθειες όπως η λευχαιμία αλλά και σε παθήσεις του ανοσοποιητικού συστήματος και σε μεταβολικές διαταραχές. Ο λόγος που τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται το ομφαλοπλακουντιακό αίμα στις μεταμοσχεύσεις μυελού είναι ότι απαιτείται μικρότερου βαθμού ιστοσυμβατότητα μεταξύ δότη και δέκτη, άρα είναι ευκολότερη η ανεύρεση του κατάλληλου δείγματος. Επίσης, η εύρεση συμβατού μοσχεύματος είναι πολύ γρηγορότερη στα δείγματα αίματος βλαστοκυττάρων (10-20 ημέρες) σε σχέση με την ανεύρεση ενήλικου δότη, που μπορεί να χρειαστεί ακόμη και 3 μήνες.
Μέχρι σήμερα υπολογίζεται πως περίπου 80 νοσήματα αντιμετωπίζονται με τη χρήση των αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων του ομφαλικού αίματος: ανοσοανεπάρκειες, αιματολογικές κακοήθειες και άλλα αιματολογικά νοσήματα όπως η απλαστική αναιμία. Μεγάλη έρευνα και πρόοδος γίνεται γύρω από τη θεραπεία και αντιμετώπιση πολλών ασθενειών με τη χρήση μεσεγχυματικών κυττάρων (καρκίνος, νόσος Πάρκινσον, ρευματοειδής αρθρίτιδα, διαβήτης τύπου Ι κλπ.).
Ποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει τα κύτταρα από το δείγμα;
Οποιοσδήποτε είναι «συμβατός». Η έννοια της ιστοσυμβατότητας στις μεταμοσχεύσεις αλλά και στη μεταμόσχευση των βλαστοκυττάρων συνδέεται με την ύπαρξη ή όχι ίδιων HLA (Human Leukocyte Antigen) μεταξύ δότη και δέκτη. Πρόκειται για αντιγόνα που βρίσκονται στα λευκά αιμοσφαίρια του αίματος. Τα HLA είναι υπεύθυνα για την αναγνώριση των κυττάρων που εισέρχονται στον οργανισμό. Αν τα HLA των «νέων» κυττάρων είναι όμοια σε μεγάλο βαθμό με τα HLA του δέκτη, τότε αναγνωρίζονται ως «δικά του» και δεν αποβάλλονται. Όσο μεγαλύτερο το ποσοστό συμβατότητας, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα επιτυχίας μιας μεταμόσχευσης.
Το άτομο από το οποίο προέρχονται τα βλαστοκύτταρα έχει απόλυτη ιστοσυμβατότητα για μελλοντική χρήση. Μερική ιστοσυμβατότητα έχουν τα αδέρφια και οι γονείς. Η πιθανότητα ένας αδερφός να έχει απόλυτη συμβατότητα με τα βλαστοκύτταρα του αδερφού του είναι 25%, ενώ υπάρχει πιθανότητα γύρω στο 50% να είναι κατά το ήμισυ συμβατός, όπως και οι γονείς. Ωστόσο, επειδή τα βλαστοκύτταρα του νεογνού είναι αδιαφοροποίητα, είναι λιγότερο ανοσογόνα και γι’ αυτό, σε περίπτωση που χρειαστεί να γίνει χρήση του δείγματος, δεν απαιτείται το ίδιο υψηλό ποσοστό ιστοσυμβατότητας.
Πώς γίνεται η συλλογή του αίματος;
Ανεξάρτητα από το είδος του τοκετού, μόλις το μωρό γεννηθεί, ο ομφάλιος λώρος απολινώνεται και εισάγεται μια βελόνα στα αγγεία του ομφαλίου λώρου, που μένει μαζί με τον πλακούντα μετά τον τοκετό. Το αίμα συλλέγεται μέσα σε ειδικό ασκό και τοποθετείται σε επίσης ειδική συσκευασία μέχρι να μεταφερθεί στο εργαστήριο.
Ο τρόπος τοκετού (φυσιολογικός ή με καισαρική) δεν επηρεάζει τη λήψη και την ποιότητα του δείγματος.
Πού φυλάσσεται το δείγμα;
Υπάρχουν δύο επιλογές:
• Δημόσια Τράπεζα (Ελληνική Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος)
Η φύλαξη είναι δωρεάν. Το δείγμα δεν «ανήκει» στο μωρό ή στην οικογένεια. Σε περίπτωση που κάποιος από την οικογένεια το χρειαστεί, δεν υπάρχει προτεραιότητα, ούτε μπορεί να βρεθεί το αντίστοιχο δείγμα.
• Ιδιωτικές Τράπεζες Φύλαξης
Το κόστος φύλαξης για την οικογένεια είναι ανάλογο του δείγματος που έχει συλλεχθεί (δηλαδή ομφαλοπλακουντιακό αίμα, λώρος ή και τα δύο). Το δείγμα ανήκει αποκλειστικά στην οικογένεια και η διαχείρισή του γίνεται ανάλογα με τις ανάγκες και την επιθυμία των γονέων. Δεν χρησιμοποιείται από κανέναν άλλον και είναι άμεσα διαθέσιμο όταν η οικογένεια το χρειαστεί.
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Σχέσεις Στοργής - the BOOM edition, Η πιο γλυκιά αναμονή», που καθ' όλη τη διάρκεια του 2021 θα το παραλάβουν χέρι με χέρι περίπου 50.000 mommies-to-be την ημέρα που θα κάνουν το υπερηχογράφημα β' επιπέδου.
