Την πρώτη φορά που θα το πιάσουμε να λέει ψέματα -κάτι που μπορεί να συμβεί ήδη από τη στιγμή που κατακτά τον προφορικό λόγο- ας μη βιαστούμε να συμπεράνουμε ότι κάτι κάνουμε λάθος. Τα περισσότερα παιδιά λένε ψέματα σε κάποια φάση της ανάπτυξής τους, για διαφορετικούς λόγους κάθε φορά. Γιατί μιμούνται τον «Πινόκιο» και πώς θα το αντιμετωπίσουμε;
Επτά λόγοι που τα παιδιά λένε ψέματα
1. Προσπαθούν να καλύψουν μια «ανεπιθύμητη» συμπεριφορά: Φοβούνται τις συνέπειες που θα έχει αν μαθευτεί. Σε μια τέτοια περίπτωση, ας αναρωτηθούμε: Μήπως καταφεύγουμε στην τιμωρία χωρίς να χρειάζεται; Μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που προέρχονται από τιμωρητικά περιβάλλοντα είναι πιο επιρρεπή στα ψέματα.
2. Δοκιμάζουν νέες συμπεριφορές: Ιδιαίτερα ένα πολύ μικρό παιδί μπορεί να τεστάρει τις αντιδράσεις της μαμάς και του μπαμπά λέγοντας ψέματα.
3. Επιζητούν την προσοχή και την αποδοχή μας: Είναι αρκετά συνηθισμένο για ένα παιδί που δεν απολαμβάνει αρκετή αυτοεκτίμηση ή χρόνο από τους γονείς να «παραφουσκώσει» ένα γεγονός, π.χ. τις επιδόσεις του σε ένα σχολικό τεστ, ή ακόμα και να πει ψέματα ότι έκανε κάτι «κακό», προκειμένου να εξασφαλίσει προσοχή και/ή αποδοχή.
4. Θέλουν να στρέψουν την προσοχή μακριά από ένα πρόβλημά τους: Τα παιδιά που υποφέρουν από άγχος ή κατάθλιψη μπορεί, απεναντίας, να στρέψουν την προσοχή μακριά από ένα προσωπικό τους πρόβλημα, π.χ. με το φαγητό ή τον ύπνο, ή να το παρουσιάσουν σαν πιο ασήμαντο από ό,τι είναι στην πραγματικότητα («όχι, όχι, έφαγα όλο το φαγητό»).
5. Έχουν ξεχάσει κάτι: Ειδικά ένα παιδί με ΔΕΠΥ, που μπορεί να έχει διάσπαση προσοχής και δυσκολία οργάνωσης, μπορεί να πει ψέματα όχι σκόπιμα, για παράδειγμα, να ισχυριστεί ότι τελείωσε τα μαθήματά του όχι σκόπιμα αλλά επειδή ξέχασε μια εργασία που του είχε αναθέσει η δασκάλα.
6. Μπερδεύουν τη φαντασία με την πραγματικότητα: Τα μικρά παιδιά, έως 6 περίπου ετών, δυσκολεύονται να τις διακρίνουν. Έτσι μπορεί να λένε στους συμμαθητές τους ότι ο μπαμπάς τους είναι σούπερ ήρωας ή ότι υπάρχει ένα φάντασμα στο δωμάτιό τους και να το πιστεύουν πραγματικά!
7. Θέλουν να είναι ευγενικά: Σε αυτή την περίπτωση ακολουθούν, απλά, το παράδειγμα και τις συμβουλές μας. Για παράδειγμα, σε ερωτήσεις που κάνουν στον γιο μου του τύπου «ποια δασκάλα είναι η αγαπημένη σου, η κυρία Μαρία ή η κυρία Ελένη;» εκείνος, διπλωμάτης από κούνια, απαντά πάντα: «και οι δύο».
Πώς αντιδρούμε;
Η αντίδρασή μας εξαρτάται από την αιτία και τη βαρύτητα ενός ψέματος.
Μικρά ψέματα: Όταν, για παράδειγμα, περιγράφει μια σχολική επιτυχία που δεν είναι αληθινή, το καλύτερο είναι, ίσως, να αγνοήσουμε το ψέμα, εστιάζοντας στους λόγους για τους οποίους το είπε: Μπορεί στην πραγματικότητα να χρειάζεται περισσότερη προσοχή και ενίσχυση της αυτοεκτίμησής του.
Ψέματα μέτριας σοβαρότητας: Ας δοκιμάσουμε, ανάλογα και με την ηλικία του, μια παρατήρηση όπως: «Είσαι σίγουρος ότι έγινε έτσι; Θέλεις να προσπαθήσεις να μου πεις ξανά τι ακριβώς έκανε αυτό το παιδάκι;». Μπορούμε να του δώσουμε λίγο χρόνο προτού μας απαντήσει ξανά, για να σκεφτεί τις συνέπειες που θα έχουν οι πράξεις του.
Σοβαρά ψέματα: Συνήθως τα λένε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας ή έφηβοι – που ανακαλύπτουμε, για παράδειγμα, ότι χτύπησαν έναν συμμαθητή τους στο σχολείο. Τότε, είναι καλό να το φέρουμε αντιμέτωπο με τη συνέπεια της πράξης του και κυρίως να του δώσουμε την ευκαιρία να επανορθώσει: για παράδειγμα, να ζητήσει συγγνώμη από το παιδί που χτύπησε μέσα από ένα γραπτό μήνυμα.
Tips για λιγότερα ψέματα στην οικογένεια
- Εξηγούμε ακόμα και σε ένα πολύ μικρό παιδί γιατί δεν είναι καλό να λέει ψέματα, μέσα από συζητήσεις, παραμύθια, παιχνίδια ρόλων και, αργότερα, ταινίες. Διευκρινίζουμε, βέβαια, ότι δεν είναι όλα τα ψέματα ίδια: Δεν πειράζει αν, π.χ., ισχυριστεί στη γιαγιά του ότι του άρεσε το φαγητό της, αν είναι να μην την πληγώσει.
- Αν έχουμε πιάσει το παιδί μας να λέει ψέματα συστηματικά, το προειδοποιούμε για τις συνέπειες που θα έχει την επόμενη φορά – για παράδειγμα, για ένα μεγαλύτερο παιδί, στέρηση κινητού για μία ημέρα.
- Επιβραβεύουμε ένα παιδί που μας λέει την αλήθεια σε μια δύσκολη κατάσταση – αν, π.χ., παραδεχτεί ότι πήρε ένα παιχνίδι από τον φίλο του χωρίς να τον ρωτήσει. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα το απαλλάξουμε από τις συνέπειες της πράξης του, αλλά μπορεί αυτές να είναι πιο ήπιες: π.χ., να μην του δώσουμε χαρτζιλίκι για μία ημέρα και όχι για μία εβδομάδα. Ακόμα κι αν το παιδί αντιδράσει, λέγοντάς μας «μα σου είπα την αλήθεια, γιατί να μη μου δώσεις χαρτζιλίκι;» δεν ενδίδουμε. Είναι σημαντικό να κατανοήσει ότι το γεγονός πως παραδέχεται μια πράξη δεν του δίνει το ελεύθερο να την επαναλάβει.
- Το διαβεβαιώνουμε ξανά και ξανά πως ακόμα κι αν κάνει κάτι που δεν εγκρίνουμε, δεν θα σταματήσουμε ποτέ να το αγαπάμε, ενθαρρύνοντάς το, έτσι, να μας μιλάει ακόμα και για πράξεις για τις οποίες δεν νιώθει περήφανο.
- Δεν το αποκαλούμε «ψεύτη». Έτσι, πληγώνουμε την αυτοεκτίμησή του και, φορτώνοντάς το με μια ταμπέλα, θέτουμε τις βάσεις για ένα μοτίβο συστηματικής ανειλικρίνειας.
- Δεν θα κουραστούμε ποτέ να το λέμε: Εμείς είμαστε τα δυνατότερα πρότυπα για τα παιδιά μας. Αν λοιπόν μας βλέπουν, για παράδειγμα, να λέμε ψέματα στον εργοδότη μας για να κάνουμε μια μέρα «κοπάνα» από τη δουλειά, θα αντιγράψουν τη συμπεριφορά μας.
