Είναι, αν μη τι άλλο, εντυπωσιακό το πόσο δεξιοτεχνικά μπορεί να χρησιμοποιήσει το ψέμα ένα παιδί ήδη από τη νηπιακή ηλικία. Κάποιες φορές ο γιος μου έρχεται και μου λέει: «Μαμά, ο μπαμπάς με αφήνει να φάω καραμέλες», χωρίς καν να έχει ρωτήσει τον μπαμπά, ξέροντας ότι θα του απαντούσε αρνητικά. Άλλοι γονείς παραπονιούνται ότι ακόμα και τα μικρότερα παιδιά τους προσπαθούν συχνά να ρίξουν στα μεγαλύτερα αδέρφια την ευθύνη για μια δική τους «ατασθαλία».
Τα ψέματα φαίνεται να γεννιούνται μαζί με την ικανότητα ενός παιδιού για λεκτική επικοινωνία. Ωστόσο η τιμωρία όχι μόνο δεν είναι μονόδρομος αλλά μπορεί να φέρει και τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα, όπως γράφει ο καθηγητής Ψυχολογίας και Παιδοψυχιατρικής Alan Kazdin στο Yale Parenting Center. Πώς τα αντιμετωπίζουμε λοιπόν;
Επιβραβεύουμε το παιδί όταν λέει την αλήθεια: Ακόμα και όταν απλώς μας περιγράφει με ειλικρίνεια το πώς πέρασε τη μέρα του στο σχολείο, μπορούμε να του πούμε κάτι όπως: «Μπράβο! Χαίρομαι πολύ που μου είπες τι συνέβη σήμερα». Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι πρέπει να το επαινούμε σε όλη τη διάρκεια της ημέρας, γιατί τότε ο έπαινος χάνει την αξία του.
Όταν το πιάνουμε επ’ αυτοφώρω να μας λέει ψέματα, του δείχνουμε ότι δεν εγκρίνουμε την πράξη του χωρίς να το τιμωρήσουμε σοβαρά: Μπορούμε, π.χ., να εκφράσουμε τη δυσαρέσκειά μας με μια φράση όπως: «Αυτό δεν είναι αλήθεια. Τα ψέματα μπορεί να σου προκαλέσουν προβλήματα, η αλήθεια είναι πάντα καλύτερη». Για οποιαδήποτε ανεπιθύμητη συμπεριφορά αποφεύγουμε τις σοβαρές τιμωρίες, καθώς έτσι ενδέχεται, αντί να αποθαρρύνουμε τη συμπεριφορά, να ωθήσουμε το παιδί να την επαναλάβει κρυφά από εμάς. Φυσικά, είναι σημαντικό να μην το αφήσουμε να πιστεύει ότι λέγοντάς μας την αλήθεια αυτομάτως απαλλάσσεται από τις συνέπειες της όποιας πράξης του. Μπορούμε όμως να του δείξουμε ότι αναγνωρίζουμε την αξία της ειλικρίνειάς του επιβάλλοντας μια πιο ήπια τιμωρία (π.χ. στερώντας από ένα μεγαλύτερο παιδί το κινητό για μία μέρα και όχι για μία εβδομάδα).
Κάποια αθώα ψέματα μπορούμε να αγνοήσουμε: Αν, για παράδειγμα, μας πει «έβαλα πέντε γκολ σήμερα στο ποδόσφαιρο» και ξέρουμε ότι δεν είναι αλήθεια, μπορούμε να μην το επιμείνουμε αλλά να κατευθύνουμε τη συζήτηση σε θέματα όπου ξέρουμε ότι θα είναι ειλικρινές, σύμφωνα με τον κλινικό ψυχολόγο Matthew Rouse, PhD. Εναλλακτικά, το ενθαρρύνουμε προς την ειλικρίνεια με μια φράση όπως: «Αυτό δεν μου φαίνεται να συνέβη, θέλεις να προσπαθήσεις ξανά να μου περιγράψεις ό,τι έγινε στ’ αλήθεια;».
Του δίνουμε το χρονικό περιθώριο να αναθεωρήσει τους ισχυρισμούς του: Σε ένα σοβαρότερο ψέμα, αν π.χ. ξέρουμε ότι μας αποκρύπτει μια σχολική εργασία του, δοκιμάζουμε να του πούμε το εξής: «Θα ξαναέρθω στο δωμάτιό σου σε δέκα λεπτά. Τότε, ελπίζω να είσαι έτοιμος να μου πεις την αλήθεια».
Δίνουμε το παράδειγμα με τη δική μας ειλικρίνεια: Δεν υπάρχει πιο δυνατό μάθημα για το παιδί μας από τη δική μας συμπεριφορά. Οι συμβουλές μας χάνουν την αξία τους αν μας βλέπει να λέμε συστηματικά ψέματα ακόμα και για φαινομενικά αθώα πράγματα - για παράδειγμα, να μιλάμε στο τηλέφωνο με συναδέλφους και να ισχυριζόμαστε ότι αρρωστήσαμε ενώ στην πραγματικότητα αποφασίσαμε να μην πάμε στη δουλειά για να ξεκουραστούμε.
Του τονίζουμε ότι η αγάπη μας είναι αδιαπραγμάτευτη: Μπορούμε, όπως συμβουλεύει η κλινική ψυχολόγος Dr. Carol Brady, PhD, να του πούμε: «Σε αγαπάω ό,τι κι αν συμβεί, κάποιες φορές οι άνθρωποι κάνουν λάθη. Θέλω λοιπόν να μου δώσεις μια ειλικρινή απάντηση».
Δεν το αποκαλούμε ποτέ «ψεύτη»: Ο χαρακτηρισμός αυτός μπορεί να προκαλέσει ένα πρόβλημα μεγαλύτερο από το ίδιο το μεμονωμένο ψέμα. Αν θεωρεί ότι «η μαμά δεν με πιστεύει ποτέ», ενδέχεται να πληγωθεί η αυτοεκτίμησή του και τα ψέματά του να εξελιχθούν σε επαναλαμβανόμενο μοτίβο.
