Ανεξήγητα φαινόμενα συμβαίνουν τελευταία στο σπίτι. Τα χαριτωμένα μας παιδιά απ’ τη μια μέρα στην άλλη αποκτούν ανδρικά και γυναικεία χαρακτηριστικά αντίστοιχα, τατουάζ, μοβ μαλλιά. Ψηλώνουν, πλαταίνουν, η φωνή τους αλλάζει κλίμακα, ενώ η συμπεριφορά τους δίνει την εντύπωση ότι μόνο ο εξορκισμός θα τα (μας) σώσει. Καλώς ήρθατε στην πιο παράξενη ηλικία. Ας προσπαθήσουμε να διαλευκάνουμε τα μυστήρια της εφηβείας...
Σαν ηφαίστειο που ξυπνά: Η ανάγκη για ανεξαρτησία και απομάκρυνση από τους γονείς σε συνδυασμό με το εκρηκτικό κοκτέιλ ορμονών έχει ως αποτέλεσμα ο θυμός να είναι η προεπιλεγμένη κατάσταση λειτουργίας ενός εφήβου. Αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά του, αφουγκραζόμαστε τα αιτήματά του, σεβόμαστε την ανάγκη του για προσωπικό χώρο/χρόνο, ενώ ταυτόχρονα οργανώνουμε κοινές δραστηριότητες (π.χ. άθληση, ταξίδια). Σταματάμε να τον αντιμετωπίζουμε σαν μωρό, αποφεύγουμε να τον κριτικάρουμε διαρκώς και κάνουμε υπομονή μέχρι να περάσουν τα πρώτα εκατό, δύσκολα χρόνια.
Sex, drugs and rock ‘n’ roll: Η ζωή τού μέχρι πρότινος χαριτωμένου, αθώου παιδιού μας αρχίζει να μοιάζει επικίνδυνα με εκείνη ενός ροκ σταρ. Του μιλάμε με ειλικρίνεια και αμεσότητα για «δύσκολα» θέματα όπως το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ, η χρήση ναρκωτικών και το σεξ. Αποφεύγουμε τον διδακτισμό και τις παραινέσεις, ακούμε ό,τι έχει να μας πει και το παρακινούμε να φανταστεί πώς θα αντιδρούσε σε ένα δύσκολο σενάριο – αν για παράδειγμα κάποιος το πίεζε να κάνουν σεξ ή να δοκιμάσει μια ναρκωτική ουσία. Τονίζουμε θέματα όπως η κοινή συναίνεση και το σεξ με προφυλάξεις. Δεν το κατακρίνουμε ποτέ, ώστε να αισθάνεται άνετα να μας μιλήσει – ή τουλάχιστον να απευθυνθεί σε άλλους ενήλικες που εμπιστεύεται.
Βλέπω μικρά πράσινα ανθρωπάκια: Αναζητώντας την ταυτότητά του, και συχνά για να νιώσει μέρος μιας κοινότητας, ο έφηβος βάφει τα μαλλιά του πράσινα, κάνει piercing, τατουάζ. Διατηρώντας την ψυχραιμία μας -άλλωστε, ίσως το κάνει και για να μας τσιγκλήσει-, τον ρωτάμε γιατί θέλει π.χ. να τρυπήσει τον αφαλό του. Ενώ αναζητά μια απάντηση, ίσως καταλάβει ότι δεν είναι και τόσο καλή ιδέα. Αν μια αλλαγή στην εμφάνισή του δεν είναι επικίνδυνη ούτε μόνιμη, τον αφήνουμε να κερδίσει τη μάχη. Διαφορετικά, το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τον ενημερώσουμε για τις πιθανές παρενέργειες (π.χ. μόλυνση από το piercing) και να τον καθοδηγήσουμε να πάει σε ένα πιστοποιημένο στούντιο. Και ποτέ δε σταματάμε να δείχνουμε στον μικρό μας «Αρειανό» ότι συνεχίζουμε να τον αγαπάμε.
Η Σάρα, η Μάρα και το κακό συναπάντημα: Αν δε συμπαθούμε τις παρέες του έφηβου παιδιού μας, αναρωτιόμαστε καταρχήν το γιατί. Αν οι λόγοι είναι υποκειμενικοί, απλά του επισημαίνουμε ό,τι δε μας αρέσει στη συμπεριφορά τους. Δεν το αναγκάζουμε να ξεκόψει, εκτός αν έχουμε βάσιμους λόγους να πιστεύουμε ότι οι φίλοι του το βάζουν σε κίνδυνο: ότι π.χ. το παρασύρουν σε βίαιες και παράνομες συμπεριφορές. Διερευνούμε, ίσως σε συνεργασία με ειδικό, τι το έχει προσελκύσει σε αυτούς – μήπως το πρόβλημα αρχίζει από το σπίτι μας;
Αίμα, σπέρμα: Στα κορίτσια μιλάμε για την έμμηνο ρύση πριν από την πρώτη τους περίοδο και, μέχρι τα 15 χρόνια, προγραμματίζουμε μια επίσκεψη σε γυναικολόγο. Με τον γιατρό συζητάμε και για τη χρήση ταμπόν, ώστε να επισημάνει στο κορίτσι τυχόν κινδύνους (π.χ. από μολύνσεις). Τα αγόρια στην εφηβεία αυνανίζονται – είναι απόλυτα φυσιολογικό, δεν τα κατακρίνουμε ποτέ. Αν όμως θεωρούμε ότι καταφεύγουν «υπερβολικά» συχνά στην αυτοϊκανοποίηση, μπορούμε να συμβουλευτούμε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.
Μιλάμε σοβαρά για τρίχες: Πότε ξεκινά αποτρίχωση μια έφηβη; Όταν αρχίζει να την ενοχλεί η τριχοφυΐα της. Για να μη μετατρέψει τον εαυτό της σε πειραματόζωο, την ενημερώνουμε για όλες τις διαθέσιμες επιλογές – οι καλύτερες ίσως να είναι η χαλάουα και το κερί αλλά και το λέιζερ, που σε μικρές επιφάνειες ενδείκνυται ακόμα και για μικρές ηλικίες.
Χαμένοι στο διαδίκτυο: Πορνογραφία, παιδεραστία, bullying, επαφή με σελίδες που ενθαρρύνουν τη χρήση ουσιών, επιθετικές και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές είναι ανάμεσα στους online κινδύνους που μας κάνουν να χάνουμε τον ύπνο μας. Σε αυτά, να προσθέσουμε τον εθισμό στο διαδίκτυο και το gaming. Επειδή δεν μπορούμε να μεγαλώσουμε το παιδί μας κλεισμένο σε γυάλα, του μιλάμε ξεκάθαρα για τις παγίδες και θέτουμε κανόνες για τις ώρες και τα μέρη του σπιτιού όπου μπορεί να ασχολείται με ψηφιακές συσκευές. Του ζητάμε να μας κάνει «φίλους» στα social media (δεν το παίρνουμε προσωπικά αν μας απορρίψει), το συμβουλεύουμε να μη μοιράζεται προσωπικά δεδομένα και να μην έρχεται σε επαφή με αγνώστους. Κυρίως, δίνουμε εμείς το παράδειγμα ‒ δεν ωφελούν οι συμβουλές αν το κινητό είναι προέκταση του χεριού μας.
We don’t need no education: Αν το έφηβο παιδί μας δε θέλει να πάει σχολείο, δεν το απειλούμε (π.χ. ότι θα του πάρουμε το κινητό) ούτε το πιέζουμε γιατί μπορεί να φέρουμε τα αντίθετα αποτελέσματα. Αναζητάμε τους λόγους: ίσως νιώθει ότι δεν μπορεί να αποδώσει, ίσως αισθάνεται μοναξιά ή πέφτει θύμα bullying. Συζητάμε μαζί του και, αν αποφεύγει να μας ανοιχτεί, απευθυνόμαστε στους εκπαιδευτικούς, ή και σε άλλους γονείς. Αν είναι θέμα χαμηλής αυτοεκτίμησης, το επιβραβεύουμε λεκτικά για κάθε επιτυχία του, όσο μικρή κι αν είναι. Αν πέφτει θύμα σχολικού εκφοβισμού, δεν προσπαθούμε να πάρουμε την κατάσταση στα χέρια μας (έτσι το παιδί μας θα νιώσει ακόμα πιο αδύναμο), δεν υποτιμάμε το πρόβλημα, δεν κατηγορούμε ποτέ μα ποτέ το παιδί μας, του δίνουμε συμβουλές ώστε να απομακρύνει (κοφτά αλλά όχι επιθετικά) τους νταήδες δίχως να προδίδει φόβο. Συζητάμε επίσης το πρόβλημα με κάποιον εκπαιδευτικό ή ψυχολόγο.
Love hurts: Στην πρώτη του ερωτική απογοήτευση, το πιθανότερο είναι να στραφεί για υποστήριξη σε φίλους και όχι στους γονείς του. Είναι απόλυτα φυσιολογικό, αλλά έστω με μία φράση, μια αγκαλιά τού δείχνουμε ότι είμαστε εκεί. Δεν υποτιμάμε τα συναισθήματά του – μπορεί να βιώνει τον χωρισμό σαν να έχασε τον έρωτα της ζωής του. Του μιλάμε για τις ερωτικές σχέσεις χωρίς να το πιέσουμε για εξομολογήσεις και αν παρατηρήσουμε σημάδια όπως παρατεταμένα καταθλιπτικά συμπτώματα, διαταραχές στον ύπνο, το φαγητό ή έχουμε υποψίες για χρήση ουσιών, δε διστάζουμε να συμβουλευτούμε ειδικό.
I kissed a girl and I liked it: Είναι φυσιολογικό για έναν έφηβο να διερευνά τον σεξουαλικό προσανατολισμό του και να πειραματίζεται με αυτόν. Αν μας εμπιστευτεί ότι είναι gay ή λεσβία αντίστοιχα (ή αν το υποψιαζόμαστε), του δείχνουμε ότι συνεχίζουμε να τον αποδεχόμαστε και να τον υποστηρίζουμε, αποδοκιμάζουμε ρατσιστικά «αστεία» και στερεότυπα (κυρίως, τα αποφεύγουμε οι ίδιοι) και, σε περίπτωση που παρατηρήσουμε συμπτώματα ανασφάλειας, χαμηλής αυτοεκτίμησης, απομόνωσης, άγχους και κατάθλιψης, απευθυνόμαστε σε ειδικό. Βοηθητικό είναι επίσης να παρουσιάσουμε στο παιδί μας LGBT πρότυπα ανθρώπων που ξεπέρασαν τις διακρίσεις και να το φέρουμε σε επαφή με κάποια LGBT κοινότητα.
Άβυσσος το μυαλό του εφήβου: Αν σταμάτησε να μας μιλάει και κλείνεται στο δωμάτιό του για τόσες ώρες, που σχεδόν ξεχνάμε την ύπαρξή του, σεβόμαστε την ανάγκη του για απομόνωση. Δεν τον πιέζουμε, δεν τον επικρίνουμε, δεν προχωράμε σε δραστικά μέτρα όπως ανακρίσεις και εισβολή στο εφηβικό δωμάτιο, εκτός αν υποψιαζόμαστε επικίνδυνες ή και παραβατικές συμπεριφορές. Του δείχνουμε ότι είμαστε δίπλα του όποτε μας χρειαστεί. Προσπαθούμε να συμφιλιωθούμε με το γεγονός ότι είναι ένα ακόμα στάδιο προς την αυτονομία και την ενηλικίωσή του.
Έχω δίλημμα ποιον δρόμο να διαλέξω: Από το γυμνάσιο ακόμα, ο έφηβος αρχίζει να ακολουθεί κάποιες κατευθύνσεις που θα τον οδηγήσουν στη σχολή (και το επάγγελμα) των ονείρων του. Τι ονειρεύεται όμως; Τον ενημερώνουμε για τις προοπτικές και τις απαιτήσεις κάθε επαγγέλματος, τον ακούμε προσεκτικά να μας μιλάει για τις επιθυμίες του και δεν του «απαγορεύουμε» να τις υλοποιήσει, ακόμα και αν μας φαίνονται ανεδαφικές. Τα μεγαλύτερα success stories άλλωστε βασίζονται στην αγάπη για ένα αντικείμενο. Τον φέρνουμε σε επαφή με ανθρώπους που ήδη ασκούν το επάγγελμα που τον ενδιαφέρει και, όποιον τομέα κι αν τελικά επιλέξει, τον στηρίζουμε με όλα τα διαθέσιμα μέσα.
Από τη Γεωργία Καρκάνη
