Σε όλη μας την κουβέντα νιώθω τα μάτια μου να γεμίζουν δάκρυα. Σπάνια συναντάς ανθρώπους να πιστεύουν τόσο πολύ στα παιδιά. Σκέφτομαι πόσο τυχεροί είναι οι μαθητές του και πόσο «ευλογημένος» είναι, όπως λέει και ο ίδιος, που, με κοινό παρονομαστή τη φαντασία, ζει κάθε μέρα χρωματιστές στιγμές με τους μαθητές του. Τελικά, τι μας λένε οι ζωγραφιές των παιδιών μας για τον συναισθηματικό τους κόσμο και πόσο πιο σημαντική είναι η διαδικασία από το τελικό αποτέλεσμα; Ο Κυριάκος Μούρτζης είναι αληθινή έμπνευση.
Συγγραφέας παιδικών βιβλίων, δάσκαλος εικαστικών και «αναλυτής» παιδικών ζωγραφιών στο Instagram. Κυριάκο, η ζωή σου είναι πλημμυρισμένη από χρώμα! Πόσο τυχερός νιώθεις που ασχολείσαι με παιδιά;
Νιώθω πραγματικά ευλογημένος, όχι απλά τυχερός. Η συνεχής τριβή μου με όλες αυτές τις «μικρές» φανταστικές προσωπικότητες με κάνει να παραμένω κι εγώ παιδί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να έχω αρκετά αποθέματα φαντασίας, διάθεσης να βρίσκω λύση σε πιθανά προβλήματα και να χαμογελώ αληθινά. Για εμένα, το να μπω στο ατελιέ και να κάνω μάθημα, να γράψω ένα παιδικό παραμύθι ή να αναλύσω μια παιδική ζωγραφιά είναι ο τρόπος μου να ξεκινήσω έναν «διάλογο» με το παιδί επί ίσοις όροις. Είναι η στιγμή που θα αποκτήσουμε μια κοινή εμπειρία, θα βρούμε κοινούς κώδικες επικοινωνίας και θα δημιουργήσουμε δεσμούς, όλα αυτά με ανιδιοτέλεια και με κοινό σημείο σύνδεσης τη φαντασία.
Θα μπω κατευθείαν στο ψητό! Πόσα πράγματα μας λένε οι παιδικές ζωγραφιές;
Όταν κοιτάζω μια παιδική ζωγραφιά, μαγεύομαι. Στόχος μου είναι να ανακαλύψω την πορεία της αισθητικής αγωγής, της φαντασίας και της δημιουργικότητας του συγκεκριμένου παιδιού, που θεωρούνται απαραίτητες για μια υγιή προσωπικότητα. Για να το κάνω όμως αυτό, πρέπει να συνδέσω τα χαρακτηριστικά της ηλικίας με τα στάδια της σχεδιαστικής του εξέλιξης.
Μέσα από μια παιδική ζωγραφιά, όταν κάποιος έχει τις παραπάνω γνώσεις, μπορεί να καταλάβει τον διάλογο που δημιουργείται ανάμεσα στο παιδί και το σχέδιο, τους συμβολισμούς και τη συναισθηματική του ταύτιση με αυτό που δημιουργεί. Μπορεί να ανακαλύψει την πλοκή της ιστορίας και τις σχεδιαστικές αποφάσεις που πήρε, προκειμένου να επιλύσει πιθανά σχεδιαστικά προβλήματα. Μπορεί όμως και να παρερμηνεύσει πιθανά γεγονότα που παρουσιάζονται στην αναπαράσταση του σχεδίου, αφού κανένας άλλος εκτός του παιδιού δεν γνωρίζει αν είναι ρεαλιστικά, φανταστικά ή αν προέρχονται από την επιρροή του οπτικού πολιτισμού*. Και αυτή είναι μια μεγάλη παγίδα για τους ενήλικες. Γι’ αυτό τον λόγο, στα σχέδια που αναλύω αναφέρομαι στη σχεδιαστική εξέλιξη του παιδιού, χωρίς να κάνω συναισθηματικές και ψυχολογικές διαγνώσεις.
Ως γονείς, έχει νόημα να παρατηρούμε τις ζωγραφιές των παιδιών μας; Κι αν ναι, πέρα από τα όμορφα, τι άλλο μπορούμε να διακρίνουμε; Μπορούμε, για παράδειγμα, σε μια ζωγραφιά να «δούμε» ένα παιδί που υφίσταται κακοποίηση ή bullying;
Έχει μεγάλο νόημα να παρατηρούν και να θαυμάζουν οι γονείς τις ζωγραφιές των παιδιών τους, κυρίως γιατί είναι οι δημιουργίες και οι προσπάθειές τους. Για να μπορέσει όμως ένας ενήλικας να βοηθήσει στην εξέλιξη της αισθητικής αγωγής ενός παιδιού, πόσο μάλλον ένας γονιός, οφείλει να κάνει τρία πράγματα:
1. Να δείχνει ενδιαφέρον για τη διαδικασία και όχι για το αποτέλεσμα.
2. Να το ενθαρρύνει να εκφραστεί ελεύθερα και όχι να το καθοδηγεί ως προς το πώς και το τι.
3. Να επιβραβεύει συγκεκριμένα σημεία του σχεδίου και όχι να λέει ένα γενικό και αόριστο μπράβο.
Κατά τη γνώμη μου, υπάρχουν φορές που μπορεί ένας ενήλικας να «δει» τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού ή κάτι άσχημο που μπορεί να συμβαίνει στη ζωή του. Όμως αυτό δεν μπορεί να το «δει» μέσα από ένα μόνο σχέδιο. Θυμηθείτε αυτό που είπα και πιο πάνω. Ελλοχεύει η παρερμηνεία, καθώς ο ενήλικας δεν γνωρίζει αν η αναπαράσταση είναι ρεαλιστική, φανταστική ή έχει επηρεαστεί από τον οπτικό πολιτισμό.
Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: Ένα παιδί κάνει ήρωες με μαύρο χρώμα, σχεδιάζει κορίτσια με μελαγχολικά μάτια, ή κάνει συνεχώς μάχες και σκοτωμούς. Και ρωτάω: Μήπως αυτό το παιδί έχει αγαπημένο ήρωα τον Batman; Μήπως είδε όλη τη σεζόν της «Wednesday» στο Netflix; Μήπως παίζει πολλές ώρες «Call of Duty» στο PlayStation; Πριν αγχωθεί ένας γονιός και βγάλει κάποιο γρήγορο συμπέρασμα, προτείνω να μελετήσει πρώτα τις παραμέτρους και το περιβάλλον του παιδιού και αν συνεχίζει ακόμα να ανησυχεί, να ζητήσει τη βοήθεια ενός ειδικού.
Λίγο να σε «παρακολουθήσει» κανείς, καταλαβαίνει αμέσως πόσο πολύ πιστεύεις στα παιδιά. Τι τους λες άραγε για να πιστέψουν και εκείνα στον εαυτό τους;
Τι όμορφο αυτό που μου λες! Σ’ ευχαριστώ! Βασικά, τα ακούω πριν πω κάτι. Εκτός από το να λερωνόμαστε με χρώματα, πηλούς, να κατασκευάζουμε μαγικούς κόσμους και να γνωρίζουμε παρέα καλλιτεχνικά ρεύματα και καλλιτέχνες, τους δίνω χώρο και χρόνο μέσα στο ατελιέ για τις ιδέες τους, τις εικαστικές τους λύσεις. Τα αφήνω να πειραματιστούν, να αποτύχουν και να προσπαθήσουν ξανά. Είμαι δίπλα τους για να τα διευκολύνω όταν χρειαστεί να ολοκληρώσουν αυτό που έχουν αποφασίσει, δίνοντάς τους διαδρομές για να επιλέξουν και όχι λύσεις. Και τότε λένε με ενθουσιασμό: «Τα κατάφερα!». Έτσι πιστεύουν στον εαυτό τους. Κι εγώ νιώθω περήφανος που ήμουν εκεί όταν συνέβη αυτό.
Γιατί μεγαλώνοντας η φαντασία μας εξαφανίζεται; Τι λάθος κάνουμε εμείς οι μεγάλοι;
Σταματάμε να είμαστε παιδιά. Ακούμε τη λογική μας και όχι την καρδιά, μας ενδιαφέρει τι λέει ο διπλανός και όχι το υποσυνείδητό μας. Φοβόμαστε να κάνουμε λάθη. Η φαντασία στερείται λογικής, κοινωνικών στερεοτύπων και «πρέπει», και τα παιδιά την έχουν ατόφια, καθαρή και σε υπερπλεόνασμα. Δεν αρνούνται το συναίσθημά τους, η κοινωνία δεν τα έχει «δηλητηριάσει» ακόμα με στερεοτυπικές απόψεις, και τα «πρέπει» είναι ελάχιστα στην καθημερινότητά τους. Για τον Πικάσο «για να ζωγραφίσεις, πρέπει να κλείσεις τα μάτια και να τραγουδήσεις», ας μην το ξεχνάμε αυτό.
Η κόρη μου λατρεύει να ζωγραφίζει και κυρίως λατρεύει να ζωγραφίζουμε μαζί. Όταν λοιπόν ζωγραφίζω μαζί της, αισθάνομαι μια ανεμελιά, μια απελευθέρωση! Πώς λειτουργεί εκείνη τη στιγμή η τέχνη στον εγκέφαλό μας;
Ένα από τα βασικότερα οφέλη, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι μέσα από την τέχνη οι άνθρωποι μπορούν να καταλάβουν, να διαχειριστούν και να εκφράσουν με δημιουργικότητα και ασφάλεια τα συναισθήματά τους. Αυτό που κάνεις με την κόρη σου ονομάζεται «Συνεργατικό Σχέδιο». Συνεργάζεστε δηλαδή για να σχεδιάσετε κάτι παρέα. Η μία μαθαίνει από την άλλη πώς να σχεδιάζει, πώς να αποτυπώνετε στο χαρτί μια πλοκή μαζί και τελικά έχετε μια δική σας, μοναδική στιγμή και εμπειρία. Και κάπως έτσι περνάτε καλά, δημιουργείτε δεσμούς μεταξύ σας και κοινές εμπειρίες. Και όταν όλα αυτά συμβούν, το μυαλό παράγει οξυτοκίνη, την ορμόνη της αγάπης και η σχέση σας αποκτά εμπιστοσύνη. Υπέροχο δεν είναι;
Μίλησέ μας για τα βιβλία που γράφεις. Βάλε μας στον μαγικό τους κόσμο!
Αυτό που προσπαθώ στα παραμύθια μου είναι να μην απαιτούν κάτι από το παιδί την ώρα που τα διαβάζει. Θέλω να δημιουργώ με τις περιγραφές μου εικόνες και καταστάσεις που θα το κάνουν να ταξιδέψει, να διασκεδάσει, να ξεκαθαρίσει τα συναισθήματά του, να επιλύσει στο υποσυνείδητό του πιθανά προβλήματα και να εμπιστευτεί τον εαυτό του και τις επιλογές του. Κυρίως όμως στοχεύω στο να διεγείρω τη φαντασία του, για να μπορέσει να καταλάβει όλα όσα θα συναντήσει στη ζωή του στο μέλλον, όπως είπε κάποτε και ο Άλμπερτ Αϊνστάιν. Για παράδειγμα, οι πρώτες παιδικές ιστορίες μου αφορούσαν τις αξίες της ζωής, αγκάλιαζαν την πίστη στον εαυτό, την προσπάθεια, τη συνεργασία, τη φιλία και τις εμπειρίες ενός ταξιδιού. Ενώ αυτές που δημιούργησα για την παιδική σειρά βιβλίων του Άκη Πετρετζίκη (Το Μυστικό Βιβλίο των Υπερδυνάμεων, εκδ. Ψυχογιός) αφορούσαν την εκπαίδευση των παιδιών πάνω στη σωστή διατροφή μέσα από τη χρήση φανταστικών πλασμάτων, για τις μικρότερες ηλικίες, και καθημερινών παιδιών με μυστικές δυνάμεις, για τις μεγαλύτερες ηλικίες. Stay tuned όμως, γιατί έρχονται καινούριες!
Τι σε έχουν διδάξει οι μικροί σου μαθητές;
Με έχουν διδάξει να εμπιστεύομαι το παιδί. Μα πάνω απ’ όλα να κοιτάζω τον άνθρωπο στα μάτια, να ακούω όσα λέει με την καρδιά μου και να προσφέρω αγάπη χωρίς αντάλλαγμα. Όπως ακριβώς κάνουν και οι μαθητές μου καθημερινά στην τάξη.
Και ποιο είναι το πιο σπουδαίο πράγμα που θα ήθελες να μάθουν από εσένα όταν τελειώνει το μάθημά σας;
Ωραία ερώτηση. Θα ήθελα να μπορέσω να βοηθήσω τα παιδιά να αντιληφθούν και να αποδεχτούν ότι το σπουδαιότερο απ’ όλα είναι η διαδικασία και όχι το αποτέλεσμα ενός εικαστικού έργου. Στη διαδικασία κρύβονται οι ιδέες που θα τους έρθουν, οι λύσεις που θα σκεφτούν στα σχεδιαστικά τους προβλήματα, τα υλικά με τα οποία θα λερωθούν και θα λερώσουν τα χέρια τους και η ελευθερία της έκφρασης που θα νιώσουν από το πρώτο σημάδι στο χαρτί μέχρι την ολοκλήρωση της ζωγραφιάς. Αυτό έχει σημασία.
Αντί επιλόγου, ζήτησα από τον Κυριάκο να μοιραστεί μαζί μας μία παιδική ζωγραφιά (με την άδεια των γονιών και του παιδιού) και να μας την αναλύσει!
Ένα σχέδιο που, σύμφωνα με την ηλικία του παιδιού, θα έπρεπε να βρίσκεται στο προσχηματικό στάδιο, 4-7 ετών. Επειδή όμως υπάρχει επιρροή από τον οπτικό πολιτισμό, θεωρείται σχεδιαστικά πιο εξελιγμένο. Παρατήρηση-αντιγραφή και τελικά εξέλιξη της σχεδιαστικής ικανότητας. Επιπλέον, υπάρχει μια πολύ έντονη συναισθηματική ταύτιση, η οποία φαίνεται στις λεπτομέρειες και στο θάρρος του παιδιού να χρησιμοποιήσει πινέλο, αντί για την ασφάλεια του μαρκαδόρου! Ζωγράφος: Ηλιάνα
Περισσότερες αναλύσεις θα βρείτε στο προφίλ του Κυριάκου στο @kyrmour
*Οπτικός πολιτισμός: Είναι τα σύμβολα, οι εικόνες και οι οπτικοποιημένες πληροφορίες που δέχονται καθημερινά τα παιδιά από την τηλεόραση, το διαδίκτυο, τα βιβλία, τα social media κ.ά., και τα αναπαράγουν με στόχο να εξελίξουν τη σχεδιαστική τους ικανότητα.
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο 19ο τεύχος του BOOM που μπορείτε να διαβάσετε online πατώντας στο εξώφυλλο!
