Το παιδικό βιβλίο της δεν θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρο: Το «Να σε κάνω μια αγκαλιά;» (εκδ. Διόπτρα), σε εικονογράφηση της Φωτεινής Τίκκου, μιλάει για τη συναίνεση και τη σημασία των ορίων. Με αυτή την αφορμή, η συγγραφέας και ψυχολόγος μάς δίνει συμβουλές για να προστατεύσουμε τα παιδιά μας από περιστατικά της επικαιρότητας που προκαλούν αποτροπιασμό και μόνο που τα ακούμε και τα οποία δεν είναι τόσο σπάνια όσο, ίσως, θα θέλαμε να πιστεύουμε.
Γιατί αποφασίσατε στο «Να σε κάνω μια αγκαλιά;» να μιλήσετε για τα όρια και τη συναίνεση δίνοντας φωνή σε μια μικρή, φανταστική ηρωίδα;
Έμπνευσή μου για τις ιστορίες που δημιουργώ αποτελεί η καθημερινή επαφή μου με τους ανθρώπους που συναντώ στο γραφείο μου ως θεραπεύτρια αλλά και το δικό μου μεγάλωμα δίπλα στο μεγάλωμα των παιδιών μου, που τώρα πηγαίνουν στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού. Αποφάσισα να γράψω αυτή την ιστορία για τα όρια αφουγκραζόμενη τις παραβιάσεις που δεχόμαστε στην παιδική ηλικία μας αλλά και στην ενήλικη ζωή. Παραβιάσεις που δυσκολευόμαστε να οριοθετήσουμε, συμπεριφορές και λόγια που θέλουμε αλλά φοβόμαστε να σταματήσουμε, και ένας εαυτός στο περιθώριο που δεν αγαπάμε, δεν αγκαλιάζουμε, δεν μάθαμε να σεβόμαστε. Το βιβλίο αυτό λοιπόν ήρθε για να μιλήσει στα μικρά παιδιά –και στους ενήλικες αναγνώστες– για τα δικαιώματά τους. Το δικαίωμα να διαλέγουν τις αγκαλιές και τα αγγίγματα στο σώμα τους, το δικαίωμα να λένε «όχι», το δικαίωμα να αγκαλιάζουν και να προστατεύουν –πρώτα– τον εαυτό.
Είναι πραγματικά συναρπαστικό το πώς το βιβλίο λειτουργεί σαν εργαλείο θεραπευτικό. Τα παιδιά ταυτίζονται με τους ήρωες και δίπλα τους μαθαίνουν και ενσαρκώνουν νέες στάσεις, συμπεριφορές, κινήσεις. Αυτή η ταύτιση βοηθά εμάς τους συγγραφείς, γονείς, δασκάλους, θεραπευτές να διαδώσουμε δύσκολα μηνύματα, που οι οικογένειες διστάζουν να αναδείξουν και να επεξεργαστούν ή ακόμα δυσκολεύονται να βρουν τα λόγια ώστε να το κάνουν.
Από την εμπειρία σας ως θεραπεύτρια, και ενδεχομένως από σχετικές μελέτες, τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί τα περιστατικά παιδικής παρενόχλησης και κακοποίησης;
Είναι αλήθεια πως, παρότι δεν υπάρχουν επίσημα συνολικά στατιστικά δεδομένα αλλά επιμέρους μελέτες, μετά τον Covid φαίνεται να έχουν καταγραφεί περισσότερες αναφορές σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών στη χώρα. Φυσικά, ως θεραπεύτρια γνωρίζω καλά πως η αύξηση καταγραφών δεν σημαίνει απαραίτητα αύξηση περιστατικών, μιας και ο σκοτεινός αριθμός στα περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών ήταν και είναι υψηλός. Αν θέλουμε να δούμε αριθμούς στη χώρα μας, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, 1 στα 5 παιδιά θα βιώσει ένα περιστατικό σεξουαλικής βίας έως τα 18 έτη, 7 στις 10 κακοποιήσεις γίνονται από γονείς ή συγγενείς, και στο 90% των περιπτώσεων ο θύτης είναι κάποιος που εμπιστεύεται και γνωρίζει καλά το παιδί. Κατανοούμε λοιπόν την επιτακτικότητα και τη σπουδαιότητα της ενδυνάμωσης των παιδιών και της εκπαίδευσής τους στη συναίνεση και την αυτοδιάθεση, στην οριοθέτηση και την αυτοπροστασία.
Από ποια ηλικία και μετά μπορούμε να αρχίσουμε να μιλάμε στα παιδιά μας, ως γονείς ή ως εκπαιδευτικοί, για τα όρια του σώματός μας και για τη συναίνεση; Ποιες συμβουλές δίνετε;
Η γνωριμία με το σώμα μας ξεκινά από τη στιγμή που αρχίζουμε να αναγνωρίζουμε τα μέρη του, να τα ονοματίζουμε και να κατανοούμε πως μόνο εμείς οι ίδιοι αποφασίζουμε για το κάθε άγγιγμα που δεχόμαστε. Ηλικιακά αυτή η ενσυνειδητότητα ξεκινά μετά τα 2 έτη και από τα 3 έτη μπορούμε να κάνουμε τις πρώτες ολοκληρωμένες συζητήσεις για το σώμα, την ανατομία –πάντοτε χρησιμοποιώντας τις λέξεις που αντιστοιχούν σε κάθε μέρος του σώματος, για να καλλιεργήσουμε την άνεση με το σώμα μας και να αποκλείσουμε συναισθήματα ντροπής, αμηχανίας ή δυσκολίας– αλλά και να εισαγάγουμε το παιδί μας στην κουλτούρα της συναίνεσης.
Η συμβουλή που δίνω πάντοτε σε γονείς και εκπαιδευτικούς είναι η εξής: Μην προσπαθείτε να προστατεύσετε το παιδί από τους «κακούς ξένους» καλλιεργώντας τον φόβο. Προστατεύστε το παιδί σας καλλιεργώντας την εμπιστοσύνη και τον σεβασμό στο σώμα του, δείχνοντας εσείς οι ίδιοι αυτή την εμπιστοσύνη και τον σεβασμό. «Πώς το κάνουμε αυτό;» θα αναρωτηθούν πολλοί. Ρωτώντας τα παιδιά μας πριν τα αγκαλιάσουμε, και μαθαίνοντας στο περιβάλλον να ρωτάει. Αφήνοντας τα παιδιά μας να επιλέξουν αν χρειάζονται ένα ακόμα ρούχο ή μια μπουκιά ακόμα φαγητό, δείχνοντας εμπιστοσύνη σε εκείνα και στην ικανότητα να ακούν το σώμα τους. Δείχνοντας σεβασμό στα «όχι» τους και στα συναισθήματά τους. Δημιουργώντας αυτή την κουλτούρα συναίνεσης στο σπίτι ή στο σχολείο, δημιουργούμε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε το παιδί να μάθει να διεκδικεί τα δικαιώματά του ακόμα κι όταν εμείς δεν είμαστε εκεί!
Δύσκολα ένα πολύ μικρό παιδί θα μοιραστεί ακόμα και με τους γονείς του ότι έπεσε θύμα παρενόχλησης/κακοποίησης, ίσως να μην αντιληφθεί καν τι του συνέβη… ποια είναι τα προειδοποιητικά σημάδια;
Ένα παιδί που μαθαίνει για το σώμα και τα όρια του σώματός του στην οικογένεια και στο σχολείο μπορεί να αντιληφθεί κάθε μορφή παραβίασης. Ακόμα όμως κι αν δεν μπορεί να την κατανοήσει και να την πλαισιώσει γνωστικά, το σώμα λέει πάντα την αλήθεια, και έτσι το άβολο συναίσθημα, η ντροπή, η πίεση, ο πόνος είναι οι κραυγές του σώματος ενός παιδιού απέναντι στη βία. Οι γονείς αντιλαμβανόμαστε με την παρατήρηση, με το να αφουγκραζόμαστε το παιδί μας, τη διάθεσή του, την όρεξη για φαγητό/παιχνίδι, τον ύπνο του, όλες αυτές τις ρουτίνες που δίνουν χαρά, ηρεμία, χαλάρωση και που ένα παραβιασμένο παιδί δυσκολεύεται αφάνταστα να ακολουθήσει, μιας και με έναν τρόπο τιμωρεί τον εαυτό του. Η απόσυρση, οι εντάσεις και τα ξεσπάσματα, η αγχώδης συμπτωματολογία είναι πάντοτε κόκκινες σημαίες για να ακούσουμε το παιδί μας με όλη μας την καρδιά. Αν έχουμε υποψία παρενόχλησης, είναι απαραίτητο να λάβουμε υποστήριξη από ψυχολόγο για το πώς θα προσεγγίσουμε το παιδί μας και βέβαια απευθυνόμαστε στην αστυνομία και σε φορείς όπως η 24ωρη Εθνική Γραμμή Παιδικής Προστασίας 1107 του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης.
Θα ήθελα να κλείσουμε με κάτι αισιόδοξο: Ποια είναι τα καταγεγραμμένα από την επιστήμη οφέλη μιας αγκαλιάς με ανθρώπους που αγαπάμε;
Η ασφαλής, συναινετική και διαλεγμένη από εμάς αγκαλιά μάς ανακουφίζει από το άγχος, αφού το σώμα εκκρίνει ωκυτοκίνη, μας ανακουφίζει από τον ψυχικό και σωματικό πόνο, γιατί η ωκυτοκίνη σταματά τα σήματα πόνου, μας συνδέει συναισθηματικά με τους ανθρώπους μας καλλιεργώντας ένα αίσθημα ασφάλειας και μειώνει τις πιθανότητες για εμφάνιση κατάθλιψης. Επιπλέον, η αγκαλιά που επιλέγω διευκολύνει τον ύπνο μου, ηρεμεί την αναπνοή μου, ρυθμίζει την καρδιακή μου λειτουργία και καθιστά λιγότερο πιθανές λοιμώξεις και άλλες ασθένειες. Φυσικά, στην παιδική ηλικία, η ασφαλής αγκαλιά βοηθά στην ανάπτυξη του εγκεφάλου και στην καλλιέργεια ενός ασφαλούς δεσμού προσκόλλησης με το παιδί.
Κλείνοντας όμως, ας δούμε τη συνταγή μιας θεραπευτικής αγκαλιάς, όπως την περιέγραψε η θεραπεύτρια Hilary Jacobs Hendel σε άρθρο της στους New York Times: «Μια θεραπευτική αγκαλιά, σχεδιασμένη για να κατευνάσει το νευρικό μας σύστημα, χρειάζεται κάποιες οδηγίες. Μια αγκαλιά χρειάζεται να είναι ολόψυχη. Οι δύο άνθρωποι, αυτός που αγκαλιάζει και αυτός που αγκαλιάζεται, κοιτούν και αγκαλιάζουν ο ένας τον άλλο κουμπώνοντας τα σώματά τους. Είναι κυριολεκτικά μια εμπειρία “από καρδιάς”, με τις δυο καρδιές πλάι πλάι. Μάλιστα, ο καρδιακός παλμός αυτού που αγκαλιάζει μπορεί να ρυθμίσει τον καρδιακό παλμό εκείνου που αγκαλιάζεται. Τέλος, ιδιαίτερα σημαντικό είναι αυτός που αγκαλιάζει να κρατάει σταθερά εκείνον που αγκαλιάζεται, μέχρι εκείνος να νιώσει έτοιμος να βγει από την αγκαλιά αυτή – ούτε μια στιγμή πιο νωρίς».
Εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ
Website: www.dioptra.gr
Facebook: @dioptrapublishing
Instagram: @dioptrabooks
