Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα του Κοριτσιού*, έχει νόημα να δούμε με ποιον τρόπο οι αγαπημένες ηρωίδες των παιδιών μας μπορούν να γίνουν inspirational role models. Γιατί, παρόλο που η εμβληματική εταιρεία Disney έχει κατηγορηθεί στο παρελθόν ότι διαιωνίζει ξεπερασμένα στερεότυπα μέσα από τα παραμύθια της, σε πολλούς χαρακτήρες βρίσκουμε στοιχεία που μπορεί να γίνουν αληθινή πηγή δύναμης – και για κορίτσια και, γιατί όχι, για αγόρια. Το κλισέ της λεπτής, πεντάμορφης πριγκίπισσας της Disney, που περιμένει έναν πρίγκιπα να τη σώσει για να ζήσουν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα, δεν είναι μόνο ξεπερασμένο αλλά, μέσα από τις προσδοκίες που καλλιεργεί– ενδέχεται να πληγώσει την αυτοπεποίθηση ενός μικρού κοριτσιού και να του κόψει τα φτερά. Ο καθηγητής Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνια, Marc Choueiti, σε μελέτη του σχολιάζει χαρακτηριστικά ότι το μήνυμα που περνούν οι ταινίες της Disney είναι πως οι γυναίκες είναι αβοήθητες και έχουν ανάγκη από έναν άντρα. Τα τελευταία χρόνια, όμως, η μεγαλύτερη εταιρεία παραμυθιών, έχει αρχίσει να αποβάλλει τα στερεότυπα, να οργανώνει καμπάνιες ενδυνάμωσης και να μπολιάζει τους χαρακτήρες της με σύγχρονες αρετές – όχι μόνο τους καινούριους ήρωες αλλά και τους παραδοσιακούς, όπως η Σταχτοπούτα. Ποιοι αναδεικνύονται ως τα πιο θετικά πρότυπα για τα παιδιά μας;
Πεντάμορφη
2.400 γονείς που συμμετείχαν σε νέα βρετανική δημοσκόπηση (SaveonEnergy) ανάμεσα στις ηρωίδες της Disney ξεχώρισαν την Πεντάμορφη ως το καλύτερο πρότυπο για τα παιδιά τους. Τη χαρακτήρισαν έξυπνη, φιλομαθή και αρκετά αποφασιστική, ώστε να πετυχαίνει ό,τι βάζει στόχο. Το πιο προφανές, ωστόσο, αλλά ταυτόχρονα και δυνατό μήνυμα που περνάει, ιδιαίτερα στην εποχή των social media, είναι ότι δεν πρέπει να κρίνουμε κάποιον μόνο από την εξωτερική του εμφάνιση. «Αρχικά, η όψη του τέρατος τρομάζει την Μπελ», σχολιάζει η μαμά μπλόγκερ του herviewfromhome.com και προσθέτει: «Της παίρνει κάποιο χρόνο, αλλά μαθαίνει να μην κρίνει ένα βιβλίο από το εξώφυλλο. Όταν το συνειδητοποιεί, ερωτεύονται και το φιλί της λύνει τα μάγια του τέρατος».
Άριελ
Όταν η Εθνική Ομάδα Ποδοσφαίρου Γυναικών της Βρετανίας ένωσε τις δυνάμεις της με την Disney σε μια καμπάνια που εστιάζει στα δυνατά σημεία των ηρώων της (με σκοπό να κινητοποιήσει περισσότερα νέα κορίτσια να ασχοληθούν με το ποδόσφαιρο), η αθλήτρια Nikita Parris επέλεξε ως αγαπημένη ηρωίδα την Άριελ, επειδή είναι ατρόμητη. Η Μικρή Γοργόνα δεν δίστασε να παρακούσει τον πατέρα της προκειμένου να πετύχει το όνειρό της να γίνει άνθρωπος. Θύμισε στην Parris τον εαυτό της, όταν ήταν μικρή και έπαιζε ποδόσφαιρο με τα αγόρια στη γειτονιά της. «Έπρεπε να είμαι αποφασιστική για να τα καταφέρω», θυμάται σήμερα. Στην έρευνα της SaveonEnergy, η Άριελ χαρακτηρίστηκε περιπετειώδης, φιλοπερίεργη, ευγενική και διασκεδαστική. Ακόμα και το λάθος της μπορεί να γίνει δίδαγμα: ότι δεν πρέπει να αφήσουμε κανέναν να μας στερήσει τη φωνή.
Σταχτοπούτα
Η Βρετανίδα Stephanie Hill, που κατέχει τον τίτλο Μις Αγγλία, αγαπά ιδιαίτερα τις ηρωίδες της Disney, ακόμα και τις πιο «παραδοσιακές» όπως η Σταχτοπούτα, για την οποία σχολιάζει πως «δεν ζήτησε από τη νεράιδα έναν πρίγκιπα, αλλά μια βραδινή έξοδο και ένα φόρεμα. Κάθε πριγκίπισσα της Disney πρέπει να περάσει από δοκιμασίες για να φτάσει στον στόχο της. Αυτές οι ηρωίδες αγωνίζονται και αποδεικνύουν ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε με σκληρή δουλειά, υποστήριξη και μια θετική στάση ζωής». Το πιο σημαντικό, τελικά, είναι ότι η Σταχτοπούτα καταφέρνει όχι μόνο να επιβιώσει κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες, αλλά και να βρει την ευτυχία.
Ποκαχόντας
Δεν είναι μόνο εκπρόσωπος των αυτόχθονων φυλών της Αμερικής αλλά και μια γυναίκα ανεξάρτητη, καλόκαρδη, ανοιχτόμυαλη και εφευρετική - σύμφωνα τουλάχιστον με τους χαρακτηρισμούς που της απέδωσαν οι συμμετέχοντες στην έρευνα της SaveonEnergy. Και κάτι ακόμα, ιδιαίτερα σημαντικό στην εποχή που απειλείται ο πλανήτης: Η Ποκαχόντας, ως αυθεντική Ινδιάνα, επικοινωνεί με τη φύση και τη σέβεται απόλυτα. Ένα από τα πιο δυνατά και σύγχρονα σημεία του σεναρίου, παρόλο που η ταινία γυρίστηκε στα μέσα των ‘90s, είναι όταν ο Τζον Σμιθ αποκαλεί τη φυλή της «αγρίους». Εκείνη, αντί να προσβληθεί, απαντά ότι ίσως τελικά εκείνος να είναι ο άγριος, καθώς του λείπει η ευαισθησία και η γνώση της γης της. Από πολλές απόψεις, η Ποκαχόντας αποτελεί ένα δυνατό γυναικείο πρότυπο. Ακόμα και αν στο τέλος αποφασίζει να παραμείνει με την οικογένειά της, η φαινομενικά δειλή αυτή επιλογή κρύβει, κατά την Alexandria Irene Lueke, το μήνυμα πως τίποτα δεν έχει περισσότερη σημασία από τις ανάγκες και τις επιθυμίες των αγαπημένων μας.
Μουλάν
Μια μελέτη από την ιστοσελίδα στατιστικών στοιχείων Statista.com τοποθετεί την Κινέζα Μουλάν ανάμεσα στα πιο θετικά πρότυπα της Disney. Σκληροτράχηλη πολεμίστρια, σίγουρη για τον εαυτό της, θαρραλέα, αφοσιωμένη και σταθερή στα «πιστεύω» της, ανατρέπει τα στερεότυπα των φύλων δίνοντας το παράδειγμα και σε αγόρια και σε κορίτσια. Αν και παρακούει τις εντολές της οικογένειάς της και πηγαίνει να πολεμήσει, στην πραγματικότητα αντιστέκεται στις κοινωνικές προσδοκίες, που τη θέλουν να βολεύεται με έναν γάμο, όπως εξηγεί η Alexandria Irene Lueke από το Πανεπιστήμιο του Ντέιτον στη μελέτη της «Η εξέλιξη της Disney: Οι πριγκίπισσες ως θετικά πρότυπα». Άλλωστε τελικά εξιλεώνεται για την «ανυπακοή» της, κάνοντας ό,τι περνάει από το χέρι της για να προστατεύσει τον πατέρα της και το όνομα της οικογένειάς της.
Έλσα
Σε μια από τις αγαπημένες ηρωίδες των παιδιών, το σκοτάδι συνυπάρχει με το φως, όπως και στην πραγματική ζωή. Κι αυτό είναι ίσως που κάνει την Έλσα τόσο αληθινή, παρά την εξωπραγματική ομορφιά και τον βασιλικό τίτλο της. Το γεγονός ότι η Έλσα αναγκάζεται να καταστείλει τις δυνάμεις της την καθιστά ευάλωτη και δίνει ένα πολύτιμο μάθημα στους θεατές. Στο τέλος, όπως συνηθίζεται στα παραμύθια, θριαμβεύει η αγάπη – στη συγκεκριμένη περίπτωση όμως, όχι για κάποιον άντρα, αλλά για την αδερφή της και το βασίλειό της. Η ερευνήτρια Alexandria Irene Lueke χαρακτηρίζει το «Frozen» ως το «πιο προοδευτικό φιλμ της Disney, καθώς δίνει δύο παραδείγματα ισχυρής θηλυκής ηγεσίας μέσα από τις πρωταγωνίστριές του, τις αδερφές Άννα και Έλσα, οι οποίες μάλιστα δεν χρειάζονται την υποστήριξη ζώων (με ανθρωπόμορφες ιδιότητες) για να αναπτύξουν τις δυνάμεις τους».
Βαϊάνα
Μια σχετικά πρόσφατη προσθήκη στο πάνθεον των ηρώων της Disney είναι αυτή η πεισματάρα κόρη του ηγέτη μιας πολυνησιακής φυλής. Όταν μια μάστιγα πλήττει το νησί της, σαλπάρει αναζητώντας τον Μάουι, έναν θρυλικό ημίθεο, στην προσπάθεια να σώσει τον λαό της. Σε αντίθεση με άλλες παραδοσιακές ηρωίδες, δεν είναι εξωπραγματικά όμορφη ούτε χρειάζεται τον έρωτα για το χάπι εντ. Η Βαϊάνα επιβεβαιώνει, σύμφωνα με τη Βρετανίδα εκπαιδευτικό Σούζι Λόνγκσταφ, ότι «η Disney προσφέρει πλέον πολύ καλύτερα γυναικεία πρότυπα. Η πεντάχρονη κόρη μου είναι μονίμως μεταμφιεσμένη σε Βαϊάνα και τη θεωρώ ένα δυνατό κορίτσι που μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του». Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και οι απαντήσεις που έδωσαν οι γονείς στην έρευνα του SaveonEnergy, που χαρακτήρισαν την ηρωίδα «αποφασιστική, δυνατή, θαρραλέα, με αυτοπεποίθηση, διασκεδαστική, περιπετειώδη και ευαίσθητη». Σε μια μελέτη του yougov.co.uk, μάλιστα, η Βαϊάνα αναδεικνύεται ως το δημοφιλέστερο πρότυπο.
*Στις 19 Δεκεμβρίου 2011, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε το ψήφισμα 66/170 για την ανακήρυξη της 11ης Οκτωβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα του Κοριτσιού, για να αναγνωρίσει τα δικαιώματα των κοριτσιών και τις μοναδικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα κορίτσια σε όλο τον κόσμο.
(Το άρθρο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο 6ο τεύχος του BOOM που μπορείτε να διαβάσετε online πατώντας εδώ).
