Αγαπητοί γονείς, μην ανησυχείτε! Την επόμενη φορά που το παιδί σας θα σας ρωτήσει για το τελικό -ν και τη χρήση του, για τον τονισμό αλλά και για το πώς διαχωρίζουμε το ό,τι από το ότι, αυτός ο μικρός οδηγός που ετοίμασε η επιμελήτρια του BOOM, Ματίνα Παπαδημητρίου, θα σας... δείξει τον δρόμο για τη σωστή απάντηση.
1. Τελικά, τι γίνεται με το τελικό -ν;
Διατηρείται όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από:
• φωνήεν
• τα σύμφωνα κ, π, τ
• τα δίψηφα σύμφωνα μπ, ντ, γκ
• τα διπλά ξ, ψ
Αντίθετα, χάνεται όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από ένα από τα υπόλοιπα σύμφωνα: β, δ, γ, φ, θ, χ, μ, ν, λ, ρ, σ, ζ.
Προσοχή: Το τελικό -ν έχει τον τελικό λόγο! Διατηρείται πάντα στον ενικό του αρσενικού οριστικού και αόριστου άρθρου (τον, έναν), για να αποφεύγεται η σύγχυση με το ουδέτερο οριστικό και αόριστο (το, ένα), όπως και στο άρθρο των, στην προσωπική αντωνυμία αυτόν, τον καθώς και στο σαν.
2. Τόνος, ο επιλεκτικός! Οι μονοσύλλαβες λέξεις δεν τονίζονται… ΑΛΛΑ το πού και το πώς παίρνουν τόνο όταν είναι ερωτηματικά («πού θα πάμε;» αλλά «κάνε αυτό που σου λέω»).
3. Ο τόνος ανεβαίνει, αλλά έχει κι αυτός τα όριά του! Ο τόνος μπαίνει στη λήγουσα, στην παραλήγουσα, στην προπαραλήγουσα, ποτέ όμως δεν μπαίνει πριν από την προπαραλήγουσα (θάλασσα, δάσος, ερευνητής).
4. Μαμά με το Μ κεφαλαίο (;) Γράφω με αρχικό κεφαλαίο: τα κύρια ονόματα (Γιώργος), τα ονόματα των μηνών (Σεπτέμβριος), των ημερών (Σάββατο) και των εορτών (Χριστούγεννα), τους τίτλους λογοτεχνικών έργων («Άξιον Εστί») και έργων τέχνης, τους τιμητικούς τίτλους (Εξοχότατος) και τα εθνικά (Έλληνας) – προσοχή όμως, γράφουμε με μικρό τα επίθετα που προέρχονται από αυτά, π.χ. ελληνικός.
5. Ένα κόμμα κάνει μεγάλη διαφορά! Το ό,τι είναι άκλιτη αναφορική αντωνυμία και εισάγει δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις. Σημαίνει οτιδήποτε («ό,τι έγινε, έγινε» ή «κάνε ό,τι νομίζεις»). Από την άλλη, το ότι είναι ειδικός σύνδεσμος που εισάγει δευτερεύουσες ειδικές προτάσεις, οι οποίες λειτουργούν ως αντικείμενο, υποκείμενο ή επεξήγηση σε άλλη πρόταση. Μπορεί επίσης να αντικατασταθεί από τον σύνδεσμο πως. Για παράδειγμα, «πιστεύω ότι/πως κάνεις λάθος».
6. «Μαμά, σε αγαπώ τόοοσο πολύ, μέχρι τον ουρανό!» Το «πολύ» γράφεται με ένα λ και υ όταν χρησιμοποιείται ως επίρρημα και προσδιορίζει επίθετα (πολύ καλή μαθήτρια) ή ρήματα (διψάω πολύ). ΠΡΟΣΟΧΗ, γράφουμε «με πολλή αγάπη», «με πολλή ζάχαρη», επειδή εδώ πρόκειται για το επίθετο πολύς-πολλή-πολύ.
7. «Σε καλώ στο πάρτυ (ή πάρτι;) μου»! Η λέξη «πάρτι», ως δάνειο από άλλη γλώσσα (αγγλικά), γράφεται όπως προφέρεται, με την απλούστερη μορφή: με ι. Επομένως, γράφουμε «πάρτι».
8. «Μαμά, θα πάμε στα γενέθλια της Μυρτώς;» Τα κύρια ονόματα σε -ώ σχηματίζουν γενική -ως (η Μυρτώ, της Μυρτώς, η Μαντώ, της Μαντώς). Η γενική σε -ούς απαντάται μόνο σε κοινά και κύρια ονόματα αρχαιοελληνικής προέλευσης (η Λητώ, της Λητούς).
9. Σου ‘πα μου ‘πες! Γράφουμε «σ’ το είπα» ή «σου το είπα», και όχι «στο είπα». Πολλές φορές μπερδεύουμε την πρόθεση σε με την αντωνυμία σου. Για παράδειγμα, «σ’ το έδωσα» (σου το έδωσα), αλλά «στο σχολείο».
