Γράφει η δρα Φιόρη-Αναστασία Μεταλληνού | Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών
Η ορολογία των αστερισμών, που έχει καθιερωθεί και χρησιμοποιείται πλέον παγκοσμίως από κάθε παρατηρητή του ουρανού, είναι εμπνευσμένη από την ανεξάντλητη ελληνική μυθολογία. Αυτό σημαίνει πως πίσω από κάθε αστέρι που βλέπουμε στον ουρανό κρύβεται ένα μαγευτικό παραμύθι, μέσα από το οποίο ζωντανεύουν μυθικοί ήρωες και τα κατορθώματά τους. Τι θα λέγατε, λοιπόν, για μια ξενάγηση στον καλοκαιρινό ουράνιο θόλο;
Ένας Κύκνος στον ουρανό!
Ο Δίας ερωτεύτηκε κάποτε την όμορφη Λήδα, γυναίκα του βασιλιά της Σπάρτης, Τυνδάρεω. Για να την κατακτήσει, συμβουλεύτηκε τη θεά Αφροδίτη. Εκείνη μεταμόρφωσε τον Δία σε Κύκνο, ενώ η ίδια με τη μορφή ενός άγριου αετού άρχισε να τον κυνηγά. Βλέποντάς τους, η Λήδα ανοίγει την αγκαλιά της και σώζει τον όμορφο Κύκνο. Από την επαφή της με τον Δία γεννήθηκαν οι Διόσκουροι ή Δίδυμοι: Κάστορας και Πολυδεύκης. Έτσι, τα λαμπερότερα αστέρια στον αστερισμό των Διδύμων φέρουν τα παραπάνω ονόματα. Για να τιμήσει ο Δίας τον Κύκνο, με τη μορφή του οποίου κατόρθωσε να πέσει στην αγκαλιά της Λήδας, τον ανέβασε στον ουρανό ως αστερισμό, τον οποίο μέχρι σήμερα θαυμάζουμε κάθε βράδυ στον θερινό ουρανό.
Πώς θα τον ξεχωρίσουμε;
Ο Κύκνος φαντάζει σαν ένας τεράστιος σταυρός, με τον Ντενέμπ, το φωτεινότερο αστέρι του, σε απόσταση 1.600 ετών φωτός μακριά από τη Γη μας και ένα από τα λαμπρότερα αστέρια σε όλο τον Γαλαξία μας!
Ο Γαλαξίας της Ανδρομέδας
Ο μύθος έχει ως εξής: Ο Περσέας επιστρέφει στη Σέριφο από τη χώρα των Γοργόνων, ιππεύοντας τον φτερωτό, αθάνατο Πήγασο και με λάφυρο το κεφάλι της Μέδουσας. Στον δρόμο του συναντά την Ανδρομέδα, κόρη του Κηφέα και της Κασσιόπης, η οποία βρισκόταν τιμωρημένη εξαιτίας των γονιών της, οι οποίοι καυχήθηκαν ότι η κόρη τους υπήρξε ομορφότερη και από τις Νηρηίδες. Ο Περσέας απολιθώνει τον Δράκοντα που κρατούσε την Ανδρομέδα δεμένη δίπλα στη θάλασσα, και ερωτευμένο το ζευγάρι επιστρέφει στη Σέριφο. Ο Γαλαξίας μας, σύμφωνα με τον μύθο, είναι ο δρόμος του Περσέα για να σώσει την όμορφη Ανδρομέδα.
Πώς θα τον ξεχωρίσουμε;
Στον ουρανό μοιάζει σαν μια νεφώδης ζώνη που μπορούμε να την παρατηρήσουμε τις σκοτεινές νύχτες, είτε με γυμνό οφθαλμό είτε με κιάλια. Στον αστερισμό της Ανδρομέδας μπορούμε να παρατηρήσουμε το πιο απομακρυσμένο ουράνιο αντικείμενο, είναι ορατό με γυμνό μάτι. Αρκεί βέβαια να βρισκόμαστε σε περιοχές χωρίς καθόλου φωτορύπανση. Πρόκειται για έναν γαλαξία σε απόσταση 2,5 εκατομμυρίων ετών φωτός, τον Γαλαξία της Ανδρομέδας.
Ο Σκορπιός και ο αντίπαλός του
Κατά τη μυθολογία, ο Σκορπιός, ακόλουθος της Αρτέμιδος, στην προσπάθειά του να προστατέψει τη θεά από τον Ωρίωνα τον κυνηγό, πολέμησε μαζί του και αλληλοεξοντώθηκαν. Ο Δίας τούς τοποθέτησε ως αστερισμούς στον ουρανό, με τον περιορισμό να μη συναντηθούν ποτέ ξανά. Γι’ αυτό όταν ανατέλλει ο Σκορπιός, ο Ωρίωνας δύει.
Πώς θα τον ξεχωρίσουμε;
Ο Σκορπιός είναι ο αστερισμός που προεξάρχει στον νότιο καλοκαιρινό ουρανό. Ο Αντάρης αποτελεί τον λαμπερότερο αστέρα του, ο οποίος ξεχωρίζει από το κοκκινωπό του χρώμα. Πρόκειται για έναν κόκκινο υπεργίγαντα με διάμετρο 500 φορές μεγαλύτερη του ήλιου μας και μέση θερμοκρασία τη μισή του ήλιου. Το όνομά του σημαίνει «αντί του Άρη», διότι όταν ο πλανήτης Άρης βρίσκεται στην εκλειπτική κοντά στον Σκορπιό, τα δύο ουράνια σώματα (Άρης και Αντάρης) φαντάζουν σχεδόν ίδια στον ουρανό.
Κι ένα τρίγωνο!
Στον θερινό ουρανό, ακόμη και ένας αρχάριος παρατηρητής μπορεί εύκολα να αναγνωρίσει το λεγόμενο θερινό τρίγωνο: Ο Ντενέμπ μαζί με τους αστέρες Βέγα (στον αστερισμό της Λύρας) και Αλτάιρ (στον αστερισμό του Αετού) βρίσκονται σε τέτοια θέση ώστε να σχηματίζουν ένα τρίγωνο, το λεγόμενο «θερινό τρίγωνο», έναν σχηματισμό που κάθε νύχτα διακρίνουμε στον καλοκαιρινό ουρανό, μέχρι και τις αρχές του φθινοπώρου. Στον καλοκαιρινό ουρανό παρατηρούμε κι άλλους λαμπερούς αστέρες: τον Βασιλίσκο στον αστερισμό του Λέοντα, τον Στάχυ στον αστερισμό της Παρθένου, αλλά και τον Αρκτούρο, έναν γίγαντα αστέρα με διάμετρο 23 φορές μεγαλύτερη του ήλιου μας. Ο Αρκτούρος αποτελεί τον πιο φωτεινό αστέρα στον ανοιξιάτικο ουρανό, βρίσκεται στον αστερισμό του Βοώτη και μας συντροφεύει και στις καλοκαιρινές μας παρατηρήσεις.
Star Walk 2, SkySafari & NASA App (για τους πιο δυνατούς λύτες!): Αυτά είναι τρία από τα πολλά applications που μπορείτε να κατεβάσετε, για να βρείτε ποια αστέρια βρίσκονται ακριβώς από πάνω σας αλλά και πολλές ακόμα διαστημικές πληροφορίες. Αρκεί να σηκώσετε το κινητό σας τηλέφωνο προς τον ουρανό, και το πιο μαγικό ταξίδι ξεκινά!
BOOM Note: Κάθε Τετάρτη, Παρασκευή και Σάββατο, από τις 21:00 έως τις 22:30, πραγματοποιούνται στο Κέντρο Επισκεπτών Θησείου οικογενειακές επισκέψεις-ξεναγήσεις και παρατήρηση του ουρανού από το ιστορικό τηλεσκόπιο Δωρίδη. Περισσότερες πληροφορίες στα τηλέφωνα: 210 3490160 και 210 3490055
Facebook: @visitorcenters
Διαβάστε αυτό και πολλά ακόμα άρθρα στο 8ο τεύχος του BOOM που μπορείτε να διαβάσετε online πατώντας επάνω στο εξώφυλλο!
