Πώς θα μάθω στο παιδί μου να βάζει όρια και να σέβεται τους κανόνες; Αργά ή γρήγορα όλοι οι γονείς έρχονται αντιμέτωποι με το ζήτημα αυτό, που δικαίως τους προβληματίζει. Ο μόνος τρόπος είναι να βοηθήσουμε το παιδί να κατανοήσει πως τα όρια είναι απαραίτητα γιατί στην πραγματικότητα μας κάνουν δυνατούς και μας απελευθερώνουν. Μήπως τώρα που είναι περίοδος διακοπών κι έχουμε περισσότερο ελεύθερο χρόνο με τα παιδιά μας είναι μια καλή ευκαιρία να το δοκιμάσουμε;
Από την Γιούλη Καπούνη, Ψυχολόγο με εξειδίκευση στην εκπαιδευτική ψυχολογία, Ραϊχική Ψυχαναλύτρια -Σωματική Ψυχοθεραπεύτρια
Είναι αλήθεια πως τόσο το «όριο» όσο και ο «κανόνας» είναι λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες, κι αυτό συχνά μας εμποδίζει να καταλάβουμε την πραγματική διάσταση και αξία τους. Ίσως θα βοηθούσε αν μας σκεφτούμε ως «χώρα». Αν λοιπόν ο εαυτός μας είναι η «χώρα» μας, τότε τα όριά μας είναι τα «σύνορα» και οι κανόνες είναι οι «φρουροί» που φυλάνε τα σύνορα αυτά. Υπό αυτό το πρίσμα, τα όρια δεν αποτελούν κάποιο είδος απειλής ή τιμωρίας, αλλά, αντιθέτως, έναν υγιή τρόπο συσχετισμού.
Αν το όριο είχε ένα σύμβολο, αυτό θα ήταν ο κύκλος και η αγκαλιά του γονιού, ως τέλειος κύκλος, είναι ο χώρος που το παιδί μπορεί να μάθει το όριο. Κι ευτυχώς, το καλοκαίρι έχει πολλές αγκαλιές!
Το όριο και οι λέξεις-φίλοι του!
Προστασία - Φροντίδα - Όριο, είναι τρεις λέξεις που πρέπει να πηγαίνουν μαζί. Μια τέταρτη λέξη θα μπορούσε να είναι η ανάγκη. Οι ανάγκες του κάθε ανθρώπου καθορίζουν το πού θα μπουν τα όριά του. Υπό αυτήν την έννοια, τα όρια είναι αποτέλεσμα του να αφουγκράζομαι τις ανάγκες μου, να μπορώ να νιώσω τι μου χρειάζεται και τι όχι. Κι όταν ο γονέας έχει όρια, τότε και το παιδί θα έχει, αναπόφευκτα.
Τι σημαίνει όμως «έχω όρια»;
- Μπορώ να ξέρω και να νιώθω αυτό που έχω ανάγκη.
- Μπορώ να διαχωρίζομαι από τον άλλον χωρίς να χάνω την σύνδεση.
- Μπορώ να κυκλώνω και να περιορίζω τα αρνητικά μου συναισθήματα.
- Μπορώ να νιώθω τα όρια μου ως τόπο ασφαλείας.
- Μπορώ να αντιλαμβάνομαι που βρίσκονται τα όρια του άλλου.
- Μπορώ να είμαι ελεύθερος/η όταν έχω όρια, αφού η ελευθερία πάντα έχει όρια. Τα όρια τα μαθαίνω μέσα σε πλαίσιο ελευθερίας, και «είμαι ελεύθερος» σημαίνει «έχω όρια». Όταν ξέρω τα θέλω μου, έχω και όρια!
Τι είναι ο κανόνας;
Ο κανόνας πολλές φορές συγχέεται με το όριο, όμως δεν είναι το ίδιο πράγμα. Κανόνας είναι αυτό που πρέπει να γίνει, και χρειάζεται επειδή η κοινωνία πάντα έχει κανόνες. Οι κανόνες ορίζουν τα πράγματα και είναι χρήσιμοι. Μια ειδοποιός διαφορά από το όριο είναι πως ο κανόνας διδάσκει την πειθαρχία, ενώ το όριο μας μαθαίνει την προστασία. Πρόκειται στην ουσία για έννοιες που συμπληρώνουν χωρίς να καλύπτουν η μία την άλλη, και είναι αμφότερες απαραίτητες σε μικρούς και μεγάλους, κάθε περίοδο της ζωής τους.
Ψυχοεκπαίδευση Ορίων
Σε κάθε εποχή αλλά ιδιαίτερα το καλοκαίρι, μπορούμε να διδάξουμε στα παιδιά αυτές τις δυο ικανότητες (θέσπιση ορίων και σεβασμός στους κανόνες), αφού τις έχουμε κατακτήσει κι εμείς ως γονείς. Αυτή η προϋπόθεση είναι πολύ σημαντική, επειδή τα παιδιά νιώθουν την ύπαρξη του γονέα μέσα από το συναίσθημά τους. Η συνύπαρξη πειθαρχίας και ορίων κάνει τα παιδιά δυνατά, ωστόσο κανένα παιδί δεν μπορεί να μάθει τα όρια αποκλειστικά μέσα από την ύπαρξη κανόνων. Και στην περίπτωση αυτή, όπως σε πολλές άλλες, η ψυχοεκπαίδευση που αφορά στα όρια διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο. Τι περιλαμβάνει όμως;
- Ορίζουμε αρχικά τα δικά μας όρια ως γονείς, θέτουμε τους δικούς μας κανόνες αλλά και τους κανόνες του σπιτιού.
- Αφουγκραζόμαστε την ανάγκη του παιδιού. Εάν, για παράδειγμα, ένα παιδί δεν θέλει να φάει άλλο, είναι ανάγκη ο γονέας να αντιληφθεί ότι αυτό είναι το όριο του παιδιού, το οποίο οφείλει να σεβαστεί. Όμως, εάν είναι ζωτικής σημασίας να φάει, όπως σε περιπτώσεις ασθένειας κλπ, τότε πρέπει να ακολουθηθεί ο κανόνας του φαγητού, αλλά με ενσυναίσθηση από την πλευρά του γονιού. Ο γονιός πρέπει να περάσει το μήνυμα πως ξέρει ποιο είναι το όριο του παιδιού και να του εξηγήσει για ποιον λόγο, αυτή τη φορά, πρέπει να ακολουθηθεί ο κανόνας, και να παραβιαστεί το όριο.
- Αφουγκραζόμαστε τις δικές μας ανάγκες και φροντίζουμε να ξεκουραστούμε. Πολύ συχνά συναντώ γονείς που ασχολούνται όλο το καλοκαίρι με τα παιδιά τους και τον Σεπτέμβριο επιστρέφουν εξουθενωμένοι. Ούτε αυτό αποτελεί όριο.
- Θέτουμε κανόνες ξεκούρασης και χαλάρωσης μέσα στο σπίτι και αφήνουμε τα παιδιά να ακολουθήσουν/δημιουργήσουν το δικό τους όριο μέσα σε αυτό το πλαίσιο.
- Αποφεύγουμε να προσφωνούμε κανόνες μέσα από λέξεις βασικών αναγκών: π.χ. «παιδιά, σας είπα ότι ο κανόνας είναι να κοιμηθείτε την τάδε ώρα». Οι βασικές ανάγκες είναι διαφορετικές για τον καθένα και καθορίζονται από πολλούς νευροβιολογικους παράγοντες, άρα, πολλές φορές τα παιδιά δεν θα ακολουθήσουν. Προτιμότερο είναι να πούμε «ήρθε η ώρα για χαλάρωση». Εκεί τα παιδιά μπορούν να μάθουν να ακολουθούν τον κανόνα της χαλάρωσης αλλά να κοιμηθούν λίγο αργότερα, να λειτουργήσουν, δηλαδή, σύμφωνα το δικό τους όριο.
- Προσπαθούμε να μην ασχολούμαστε συνέχεια με το εάν τα παιδιά ακολούθησαν το πρόγραμμά τους.
- Είναι ανάγκη να λέμε «όχι». Αν δεν το κάνουμε, απενεργοποιούμε την πιο σημαντική λέξη για το όριο. Όμως, η σημαντική υπενθύμιση εδώ είναι πως τα «όχι» πρέπει να είναι ρεαλιστικά. Αν δεν είναι, δημιουργούνται διάφορα προβλήματα και σύγχυση στα παιδιά. Παράδειγμα μη ρεαλιστικού ορίου είναι να θέλουμε να ταΐσουμε το παιδί κάτι που δεν του αρέσει, και να του λέμε όχι σε κάτι που του αρέσει. Κι αν είναι γλυκό; Δεν πειράζει κι αυτό κάποιες φορές. Ένα γλυκό θα κάνει λιγότερη ζημιά από την πίεση για κάτι που δεν το χωράει το στομάχι του. Γιατί μπορεί οι γονείς συχνά να μην το καταλαβαίνουν, όμως αυτή η συμπεριφορά μπορεί να οδηγήσει σε ενήλικες που καταλήγουν να «καταπίνουν» ό,τι τους δίνεται.
- Χτυπάμε την πόρτα στο δωμάτιο πριν μπούμε, ακόμη κι αν είναι ανοιχτή. Στη συνέχεια μαθαίνουμε στο παιδί να κάνει το ίδιο.
- Δεν τον/την αναγκάζουμε να μοιραστεί τα παιχνίδια του/της, αν δεν θέλει. Ο εξαναγκασμός δεν είναι ο τρόπος για να αναπτύξει την ικανότητα του να μοιράζεται.
- Δίνουμε χρόνο στην απόλαυση του/της και εκφράζουμε λεκτικά τη χαρά μας που απολαμβάνει αυτό που κάνει.
- Δημιουργούμε κάποια ενασχόληση στη φύση, η οποία είναι ιδανική για να μάθουν τα παιδιά την έννοια του ορίου με πρακτικό τρόπο.
- Αφιερώνουμε χρόνο να δείξουμε πώς να τακτοποιεί το δωμάτιό του/της.
- Λέμε στο παιδί να φτιάξει ένα νοητό κύκλο γύρω του και να μπει μέσα για να καταλάβει με πιο πρακτικό τρόπο τι είναι το όριο.
- Θέτουμε τα όριά μας στα ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Note: Οι παραπάνω συμβουλές είναι πρακτικές, απλές, και λογικά δεν θα πρέπει να δυσκολέψουν εμάς ή τα παιδιά. Ωστόσο, εάν κάποιο παιδί δυσκολεύεται πολύ, μπορεί να συμβαίνουν τα εξής: Είτε εμείς ως γονείς έχουμε άκαμπτα όρια, τα οποία θα πρέπει να αναθεωρήσουμε, είτε τα παιδιά έχουν αναπτυξιακές δυσκολίες ή προβλήματα συμπεριφοράς, όποτε καλό είναι να διερευνηθούν από ειδικό ψυχικής υγείας.
Το ταξίδι των ορίων είναι μεγάλο, για αυτό ας βάλουμε κι εδώ ένα όριο! Και μην ξεχνάτε πως πλοηγοί μας για τη διερεύνηση ορίων είναι το ένστικτο και η καρδιά!
*Η Γιούλη Καπούνη είναι Ψυχολόγος με εξειδίκευση στην εκπαιδευτική ψυχολογία, Ραϊχική Ψυχαναλύτρια -Σωματική Ψυχοθεραπεύτρια. Μετά από πολυετή εκπαίδευση και εικοσαετή επαγγελματική πείρα, ασχολείται με τη θεραπεία και την ψυχολογική παρατήρηση παιδιών, τον επαγγελματικό προσανατολισμό εφήβων καθώς και τη συμβουλευτική γονέων. Μαμά τριών παιδιών, δηλώνει τυχερή, γιατί, μέσα από την επαφή με τους θεραπευόμενούς της, έχει προσφέρει μεν αλλά έχει πάρει και η ίδια εξίσου πολλά.
Site: psychologyontop.gr | Facebook: YiouliKapouni | Instagram: yiouli_kapouni
