Με τα περιστατικά βίας κάθε μορφής να έρχονται στο φως της δημοσιότητας το ένα μετά το άλλο, η αγωνία μας ως γονέων μέρα με τη μέρα κορυφώνεται. Ποια λάθη πρέπει να αποφύγουμε; Πώς θα θωρακίσουμε τα παιδιά μας; Πώς θα τους μάθουμε να αντιδρούν αν δεχτούν εκφοβισμό χωρίς να χάσουν την εμπιστοσύνη τους στους άλλους ανθρώπους; Η εγκληματολόγος Κέλλυ Ιωάννου μας δίνει κατατοπιστικές και χρήσιμες απαντήσεις.
Κέλλυ, πώς μπορώ να μεγαλώσω ένα παιδί που δεν θα δεχτεί εκφοβισμό στις μετέπειτα σχέσεις του;
Το παιδί μαθαίνει παρακολουθώντας τους γονείς του. Αν χάσουμε την ψυχραιμία μας και αρχίσουμε να βρίζουμε άλλους οδηγούς, ακόμα και από την ιδιωτικότητα του αυτοκινήτου μας, διδάσκουμε στο παιδί μας ότι, μερικές φορές, είναι εντάξει να μη σεβόμαστε τους άλλους. Από την άλλη, αν τείνουμε να κάνουμε εύκολα πίσω για να μην κάνουμε σκηνή ενώ νιώθουμε ότι κάποιος/α μας εκμεταλλεύεται, και πάλι ήρθε η ώρα να το αλλάξουμε. Εάν τα παιδιά έχουν εξαρχής διδαχθεί τον σεβασμό, δεν θα έχουν κανένα πρόβλημα αργότερα στη ζωή τους να αναγνωρίσουν οποιασδήποτε μορφής ασέβεια εναντίον τους και να επαναστατήσουν, αν και εφόσον τη δεχθούν. Μεγαλώνοντας τα παιδιά σε ένα κλίμα αγάπης και ασφάλειας, δημιουργώντας ειλικρινείς, ανοιχτές σχέσεις μαζί τους, τους μαθαίνουμε, καταρχάς, πώς είναι οι υγιείς σχέσεις, αλλά και ότι μπορούν να στραφούν σε εμάς εάν κάποιος τα πληγώσει, να μας εμπιστευτούν και να μας ανοιχτούν για οτιδήποτε τα προβληματίζει.
Πώς μιλάω άραγε στα παιδιά μου για τις κακοποιητικές σχέσεις;
Από πολύ μικρή ηλικία οφείλουμε να προειδοποιήσουμε τα παιδιά ότι δεν θέλουν όλοι το καλό τους. Φυσικά, χρειάζεται να λάβουμε υπόψη την ηλικία τους και το γνωστικό τους επίπεδο. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να περιμένουμε πότε θα βρίσκονται στην καταλληλότερη ηλικία για να τους μιλήσουμε, γιατί τότε ίσως είναι ήδη αργά. Όπως ακριβώς τα νουθετούμε να μη μιλάνε σε αγνώστους, έτσι τους εξηγούμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που ίσως τους φερθούν άσχημα, και, σε περίπτωση που συμβεί αυτό, πρέπει αμέσως να απομακρυνθούν από εκείνους και να μιλήσουν σε εμάς. Επίσης, είναι σημαντικό να διακρίνουμε ανάμεσα στο μεμονωμένο λάθος και στην κακοποιητική συμπεριφορά. Για παράδειγμα, έστω ότι το παιδί μας, ηλικίας 5 ετών, κάνει κολλητή παρέα με ένα άλλο, συνομήλικο παιδί, το οποίο του έσπασε ένα παιχνίδι. Την πρώτη φορά εξηγούμε στο παιδί ότι ίσως αυτό έγινε κατά λάθος και μπορεί να δώσει μία ακόμα ευκαιρία. Εάν όμως ξαναγίνει το ίδιο, τότε το θέμα δεν είναι πλέον το παιχνίδι, αλλά το γεγονός ότι η συμπεριφορά του άλλου παιδιού πληγώνει το παιδί μας, ακόμη και αν δεν γίνεται εσκεμμένα. Οφείλουμε να προτρέψουμε τον γιο ή την κόρη μας να σταματήσει να κάνει παρέα με το συγκεκριμένο παιδί, εφόσον δεν έχει σκοπό να αλλάξει τον τρόπο που συμπεριφέρεται, γιατί είναι εμφανές ότι στη μεταξύ τους σχέση υπάρχει έλλειψη σεβασμού.
Ποια λάθη μπορεί να κάνει ένας γονιός που έχει κόρη και με τον τρόπο του να την καταστήσει «ανεκτική» στον θυμό;
Ένα από αυτά είναι οι στερεοτυπικές αντιλήψεις που μπορεί να περνάμε στις κόρες μας, ακόμη και εν αγνοία μας. Λέγοντας, για παράδειγμα, στην κόρη μας, η οποία μόλις μάλωσε με τον πατέρα της ή τον αδερφό της, ότι δεν πρέπει να δίνει σημασία γιατί «άντρες είναι και οι άντρες φωνάζουν και είναι νευρικοί», αυτόματα δημιουργούμε στο μυαλό της ένα πρότυπο άντρα ο οποίος θα θυμώνει εύκολα, θα εξωτερικεύει αυτόν τον θυμό και θα συγχωρείται γι’ αυτό γιατί είναι στη «φύση» του. Οτιδήποτε λοιπόν λέμε ή κάνουμε και ενισχύει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο τη στερεοτυπική αντίληψη ότι οι άντρες είναι δυναμικοί, διεκδικητικοί, νευρικοί, ενώ οι γυναίκες αδύναμες, συναισθηματικές, υποτελείς του άντρα, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη διαστρεβλωμένη άποψη, εκ μέρους της κόρης μας, για το πώς «πρέπει» να είναι ο άντρας και πώς η γυναίκα.
Τι είναι ακριβώς ο «διαδικτυακός βιασμός» και πώς αυτός αφορά τα ανήλικα παιδιά;
Ο «διαδικτυακός βιασμός» είναι η «εκδικητική πορνογραφία». Ή, μάλλον, είναι ο όρος που θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε αντί αυτής. Χρησιμοποιώντας τη λέξη «εκδίκηση», είναι σαν να μεταθέτουμε την ευθύνη από τον δράστη στο θύμα, γιατί η εκδίκηση προϋποθέτει πως κάτι έχει κάνει το θύμα και ο θύτης το εκδικείται γι’ αυτό. Πρόβλημα υπάρχει και με τη λέξη «πορνογραφία», η οποία ενέχει μία αμιγώς εμπορική χροιά. Αφού λοιπόν ξεκαθαρίσαμε τα παραπάνω, ο «διαδικτυακός βιασμός» είναι μία πολύ σκληρή μορφή σεξουαλικής κακοποίησης που συνδέεται με το διαδίκτυο και περιλαμβάνει την κυκλοφορία ευαίσθητου προσωπικού υλικού, όπως γυμνών/ημίγυμνων φωτογραφιών ή βίντεο σεξουαλικού περιεχομένου. Πολλοί, λανθασμένα, νομίζουν ότι είναι προαπαιτούμενο να προηγείται κάποια μορφή σχέσης μεταξύ δύο ατόμων, ούτως ώστε να υπάρξει «διαδικτυακός βιασμός» και γι’ αυτό θεωρούν ότι το φαινόμενο αφορά κυρίως ενήλικες. Ωστόσο, μπορεί και κάποιος ανήλικος να υποστεί «διαδικτυακό βιασμό» και αυτό το συναντάμε συχνά στα σχολεία. Δηλαδή, κάποιος με τον έναν ή τον άλλον τρόπο έχει αποκτήσει προσωπικό υλικό ενός συμμαθητή του ή μιας συμμαθήτριάς του και απειλεί να το διαρρεύσει, είτε γιατί ζητάει κάτι ως αντάλλαγμα είτε απλώς για να κάνει πλάκα, ή για να γίνει αρεστός και να αποκτήσει δημοφιλία.
Πώς θα μάθω στο παιδί μου να μιλήσει όταν χρειαστεί;
Είναι πραγματικά πολύ συχνό φαινόμενο να βλέπουμε παιδιά να υποφέρουν σιωπηλά, αδυνατώντας να επικοινωνήσουν αυτό που τους συμβαίνει στους γονείς τους. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε πλήθος παραγόντων, όπως είναι, για παράδειγμα, η μυστικοπάθεια που διέπει την εφηβική, κυρίως, ηλικία. Ωστόσο, οι λόγοι μπορεί να είναι πιο σοβαροί. Πιθανώς το παιδί να φοβάται την επικριτική στάση του γονέα, τους καβγάδες, την τιμωρία και να προτιμά να εσωτερικεύσει τον πόνο, θεωρώντας ότι σε διαφορετική περίπτωση θα δημιουργηθούν ακόμα περισσότερα προβλήματα. Γι’ αυτό, είναι εξαιρετικής σημασίας οι γονείς να καλλιεργήσουν την ενεργή ακρόαση, την κατανόηση και την ενσυναίσθηση και να ενθαρρύνουν την επικοινωνία με κάθε ευκαιρία. Όταν έρχεται το παιδί να μας μιλήσει για κάτι, όσο ασήμαντο και να μοιάζει φαινομενικά, οφείλουμε να ακούσουμε. Όταν το παιδί κάνει κάτι που έχουμε απαγορεύσει ή έχουμε προειδοποιήσει να μην κάνει, δεν αρχίζουμε τις φωνές. Οφείλουμε να μπούμε στη θέση του παιδιού, να διερωτηθούμε γιατί έκανε ό,τι έκανε, να κάνουμε διάλογο μαζί του, να συζητήσουμε ανοιχτά. Θυμηθείτε ότι, καμιά φορά, τα παιδιά συγχέουν το νοιάξιμο με το πατρονάρισμα. Πρέπει να τους δώσουμε να καταλάβουν ότι το μόνο που θέλουμε είναι το καλό τους και όχι να καθορίζουμε τις επιλογές τους. Όταν το παιδί ξέρει ότι θα το ακούσουμε, θα το καταλάβουμε, δεν θα βιαστούμε να το κρίνουμε ή να το μαλώσουμε, είναι πολύ πιο πιθανό να μας ανοιχτεί και να μας μιλήσει. Εξίσου σημαντικό κλειδί για την καλύτερη επικοινωνία ανάμεσα στο παιδί και τους γονείς είναι οι τελευταίοι να επιμορφώνονται διαρκώς και να γνωρίζουν τις τάσεις της εποχής, ώστε να γεφυρώνουν κάθε είδους χάσμα ανάμεσα σε εκείνους και το παιδί τους. Με αυτό τον τρόπο θα καταφέρουν να λειτουργούν ως αξιόπιστοι συνομιλητές σε κάθε πρόβλημα/διαφωνία που τυχόν ανακύψει με το παιδί.
«Όχι άλλη Γαρυφαλλιά». Πώς θα μεγαλώσω έναν γιο που δεν θα γίνει φονιάς; Υπάρχει απάντηση σε αυτό;
Ένας γονιός μπορεί να τα κάνει όλα σωστά και, παρ’ όλα αυτά, το παιδί να πάρει τον λάθος δρόμο. Δεν υπάρχει πανάκεια ή συγκεκριμένος τρόπος να μεγαλώσουμε τα παιδιά που να εγγυάται ότι δεν θα γίνουν δολοφόνοι ή εγκληματίες. Όμως, ως γονείς μπορούμε να ελαχιστοποιήσουμε τις πιθανότητες. Το πρώτο και πιο σημαντικό είναι να μάθουμε στον γιο μας την αξία του σεβασμού. Του σεβασμού απέναντι σε οποιαδήποτε μορφή ζωής, από το μυρμήγκι μέχρι τον άνθρωπο. Του μαθαίνουμε να είναι ευγενικός με όλους, αγόρια και κορίτσια. Επίσης, η στερεοτυπική σκέψη είναι συνηθισμένο φαινόμενο της σχολικής ηλικίας, γι’ αυτό και όταν τα παιδιά είναι μικρά βλέπουμε τα αγόρια να κάνουν παρέα μόνο με αγόρια και τα κορίτσια μόνο με κορίτσια. Κάθε φορά που πιάνουμε τον γιο μας να εκφράζει μία στερεοτυπική άποψη για το άλλο φύλο, τον διορθώνουμε. Και, φυσικά, εμείς οι ίδιοι εξαλείφουμε οτιδήποτε στερεοτυπικό από τις γονικές πρακτικές που ακολουθούμε. Εάν έχουμε και κόρη και γιο, φερόμαστε και στα δύο παιδιά με τον ίδιο τρόπο. Ένα συχνό λάθος των μαμάδων είναι ότι κάνουν όλα τα χατίρια στον γιο τους, γεγονός καταστρεπτικό, καθώς αυτό οδηγεί σε χαμηλή ανοχή στη ματαίωση, με αποτέλεσμα, αύριο μεθαύριο, το παιδί, πλέον ενήλικας, να μην μπορεί να διαχειριστεί το «όχι», ιδίως όταν προέρχεται από γυναίκες. Και πώς να το κάνει άλλωστε, αφού έχει ως πρότυπο μια γυναίκα που του έλεγε πάντα «ναι»;
Αυτό που κάθε γονιός οφείλει να έχει στο μυαλό του είναι να μεγαλώσει το παιδί ή τα παιδιά του σε ένα κλίμα αγάπης, εμπιστοσύνης και ασφάλειας. Εάν στην οικογένεια δεν υπάρχει σεβασμός, αγάπη, ανοιχτή επικοινωνία, αλλά αντίθετα φόβος, τσακωμοί, νεύρα, μυστικοπάθεια, διαστρεβλώνεται η άποψη του παιδιού/των παιδιών για τις υγιείς σχέσεις, με αποτέλεσμα να μεγιστοποιούνται οι πιθανότητες δημιουργίας τοξικών σχέσεων στο μέλλον.
*BOOM note: Η Kέλλυ Ιωάννου είναι Υπ. Διδάκτωρ Εγκληματολογίας/Trauma Coach - Διευθύντρια Διεθνούς Ινστιτούτου Κυβερνοασφάλειας - Ιδρύτρια του Κέντρου Ψυχικής Υγείας και Ηλεκτρονικού Τραύματος Traumahelp.gr
Διαβάστε αυτό και πολλά ακόμα άρθρα στο 11ο τεύχος του BOOM που μπορείτε να διαβάσετε online πατώντας επάνω στο εξώφυλλο!
