Ο φόβος είναι όχι μόνο φυσιολογικός αλλά και ένας μηχανισμός άμυνας που μπορεί να αποδειχθεί σωτήριος για τη ζωή μας. Ποιοι φόβοι όμως είναι οι πιο συνηθισμένοι στα παιδιά; Και πώς θα καταλάβουμε αν ένα «μαμά, φοβάμαι!» κρύβει κάποιο άγχος που καλό είναι να αντιμετωπίσουμε με τη βοήθεια ειδικού;
Φόβοι σε κάθε ηλικία
Βρέφη: Γύρω στους 8-9 μήνες αρχίζουν να αναγνωρίζουν τα οικεία πρόσωπα, οπότε μπορεί να εμφανιστεί ο φόβος προς τους αγνώστους, που εκδηλώνεται με κλάμα και προσκόλληση στον γονέα /φροντιστή.
Πώς θα τον ξεπεράσει; Στα μωρά, συγκεκριμένα, βοηθάει η σταδιακή εξοικείωση με το πρόσωπο που φοβούνται. Για παράδειγμα, αν πρόκειται για μια νέα babysitter, τον πρώτο καιρό είναι καλό να περνάει λίγες ώρες με το μωρό, οι οποίες σιγά σιγά θα αυξάνονται, μέχρι αυτό να νιώσει απόλυτα ασφαλές μαζί της.
Νήπια: Ο πιο κοινός φόβος είναι το λεγόμενο άγχος αποχωρισμού, που εκφράζεται όταν αποχωρίζονται, έστω και για λίγες ώρες, έναν από τους γονείς. Πώς θα τον αναγνωρίσουμε; Αρχίζουν να κλαίνε και να προσκολλώνται στον γονέα την ώρα που εκείνος ετοιμάζεται να τα αφήσει στον παιδικό σταθμό ή να φύγει από το σπίτι.
Πώς θα το βοηθήσουμε; Για να κάνουμε λιγότερο επώδυνο το άγχος του αποχωρισμού, στην αρχή απομακρυνόμαστε από το νήπιό μας για λίγη ώρα, η οποία σταδιακά αυξάνεται, όσο το παιδί προσαρμόζεται στη νέα ρουτίνα. Δεν φεύγουμε στα κρυφά από κοντά του, καθώς έτσι εντείνουμε την ανασφάλειά του. Το αποχαιρετάμε λέγοντάς του ότι σε λίγες ώρες θα είμαστε πάλι κοντά του. Προσπαθούμε να είμαστε ψύχραιμες, για να μη μεταδώσουμε στο παιδί το δικό μας άγχος.
Παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας (4-6 ετών): Φοβούνται κυρίως πράγματα της φαντασίας τους, την οποία ακόμα δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν από την πραγματικότητα. Για παράδειγμα, είναι κοινός ο φόβος για το σκοτάδι, όπου πιστεύουν ότι κρύβονται τέρατα.
Τι μπορούμε να κάνουμε; Τα πολύ μικρά παιδιά, αλλά και τα βρέφη, ανακουφίζονται από οποιαδήποτε αίσθηση απειλής αν επιβεβαιώσουμε ότι είμαστε δίπλα τους, με μια αγκαλιά ή μια φράση όπως «Είμαι εγώ εδώ, η μαμά δεν θα αφήσει να σου συμβεί τίποτα κακό».
Παιδιά σχολικής ηλικίας (7 ετών και άνω): Καθώς αρχίζουν να διαχωρίζουν την πραγματικότητα από τη φαντασία, τα κυριεύουν φόβοι για υπαρκτές απειλές, όπως φυσικά φαινόμενα, ληστείες, αλλά και το ενδεχόμενο της απώλειας ενός αγαπημένου ανθρώπου. Καθώς μεγαλώνουν, ίσως προστεθούν φόβοι για χαμηλές σχολικές επιδόσεις και απομόνωση από τους συμμαθητές τους.
Πώς θα τα βοηθήσουμε; Για την αντιμετώπιση του φόβου του σκοταδιού, επενδύουμε σε μια χαλαρωτική βραδινή ρουτίνα, με μπάνιο και ανάγνωση παραμυθιού πριν από τον ύπνο. Μπορούμε επίσης να δώσουμε στο παιδί ένα παιχνίδι παρηγοριάς, για να κοιμάται αγκαλιά, και να του αφήνουμε ένα φωτάκι νυκτός, το οποίο σταδιακά θα αρχίσουμε να σβήνουμε.
Προεφηβική και εφηβική ηλικία: Οι φόβοι μετατοπίζονται στην κοινωνική ζωή («δεν θα με θέλουν στην παρέα τους»), στην εξωτερική εμφάνιση («είμαι χοντρή/άσχημη»), αλλά και στο ενδεχόμενο της αποτυχίας, π.χ., σε σχολικά διαγωνίσματα και αθλητικούς αγώνες.
Τι μπορούμε να κάνουμε; Κλειδί στην αντιμετώπιση πολλών παιδικών και εφηβικών φόβων είναι η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης. Το πετυχαίνουμε, μεταξύ άλλων, εστιάζοντας στην επιβράβευση και όχι στην τιμωρία του παιδιού, αναθέτοντάς του εργασίες ανάλογες με την ηλικία του και επιτρέποντάς του να βρίσκει μόνο του λύση στα προβλήματά του.
Πότε συμβουλευόμαστε ειδικό;
Αν το παιδί δεν ξεπερνά έναν φόβο με το πέρασμα του χρόνου ή αν αυτός επηρεάζει τη λειτουργικότητά του, για παράδειγμα, προκαλεί συχνές νυχτερινές αφυπνίσεις, νυχτερινή ενούρηση, άρνηση να λάβει μέρος σε καθημερινές δραστηριότητες όπως το να πάει στο σχολείο, ψυχοσωματικά συμπτώματα, π.χ. στομαχόπονο ή πονοκέφαλο, ακόμα και αυτοκαταστροφικές σκέψεις, δεν διστάζουμε να ενημερώσουμε τον παιδίατρο, ο οποίος με τη σειρά του ίσως μας παραπέμψει σε ειδικό ψυχικής υγείας.
BOOM Note: Μήπως το παιδί μας υποφέρει από κάποιον παράλογο φόβο χωρίς να έχει προηγούμενη εμπειρία - για παράδειγμα, αποφεύγει τα σκυλιά γιατί φοβάται ότι θα το δαγκώσουν; Αναρωτιόμαστε μήπως του τον έχουμε μεταδώσει εμείς, με τη συμπεριφορά μας, καθώς είμαστε τα δυνατότερα πρότυπα, και δουλεύουμε καταρχήν με τους δικούς μας φόβους.
